X

أَفَمَنْ حَقَّ عَلَيْهِ كَلِمَةُ الْعَذَابِ أَفَأَنتَ تُنقِذُ مَن فِي النَّارِ ﴿19﴾ لَكِنِ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ غُرَفٌ مِّن فَوْقِهَا غُرَفٌ مَّبْنِيَّةٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَعْدَ اللَّهِ لَا يُخْلِفُ اللَّهُ الْمِيعَادَ ﴿20﴾ أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَسَلَكَهُ يَنَابِيعَ فِي الْأَرْضِ ثُمَّ يُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا مُّخْتَلِفًا أَلْوَانُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَجْعَلُهُ حُطَامًا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَذِكْرَى لِأُوْلِي الْأَلْبَابِ ﴿21﴾ أَفَمَن شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَى نُورٍ مِّن رَّبِّهِ فَوَيْلٌ لِّلْقَاسِيَةِ قُلُوبُهُم مِّن ذِكْرِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ ﴿22﴾ اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُّتَشَابِهًا مَّثَانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاء وَمَن يُضْلِلْ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ ﴿23﴾ أَفَمَن يَتَّقِي بِوَجْهِهِ سُوءَ الْعَذَابِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَقِيلَ لِلظَّالِمِينَ ذُوقُوا مَا كُنتُمْ تَكْسِبُونَ ﴿24﴾ كَذَّبَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَأَتَاهُمْ الْعَذَابُ مِنْ حَيْثُ لَا يَشْعُرُونَ ﴿25﴾ فَأَذَاقَهُمُ اللَّهُ الْخِزْيَ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ ﴿26﴾ وَلَقَدْ ضَرَبْنَا لِلنَّاسِ فِي هَذَا الْقُرْآنِ مِن كُلِّ مَثَلٍ لَّعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ ﴿27﴾ قُرآنًا عَرَبِيًّا غَيْرَ ذِي عِوَجٍ لَّعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ ﴿28﴾ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَّجُلًا فِيهِ شُرَكَاء مُتَشَاكِسُونَ وَرَجُلًا سَلَمًا لِّرَجُلٍ هَلْ يَسْتَوِيَانِ مَثَلًا الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ ﴿29﴾ إِنَّكَ مَيِّتٌ وَإِنَّهُم مَّيِّتُونَ ﴿30﴾ ثُمَّ إِنَّكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عِندَ رَبِّكُمْ تَخْتَصِمُونَ ﴿31﴾ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن كَذَبَ عَلَى اللَّهِ وَكَذَّبَ بِالصِّدْقِ إِذْ جَاءهُ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوًى لِّلْكَافِرِينَ ﴿32﴾ وَالَّذِي جَاء بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ ﴿33﴾ لَهُم مَّا يَشَاءونَ عِندَ رَبِّهِمْ ذَلِكَ جَزَاء الْمُحْسِنِينَ ﴿34﴾ لِيُكَفِّرَ اللَّهُ عَنْهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي عَمِلُوا وَيَجْزِيَهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿35﴾ أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ وَيُخَوِّفُونَكَ بِالَّذِينَ مِن دُونِهِ وَمَن يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ ﴿36﴾ وَمَن يَهْدِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِن مُّضِلٍّ أَلَيْسَ اللَّهُ بِعَزِيزٍ ذِي انتِقَامٍ ﴿37﴾ وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلْ أَفَرَأَيْتُم مَّا تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ إِنْ أَرَادَنِيَ اللَّهُ بِضُرٍّ هَلْ هُنَّ كَاشِفَاتُ ضُرِّهِ أَوْ أَرَادَنِي بِرَحْمَةٍ هَلْ هُنَّ مُمْسِكَاتُ رَحْمَتِهِ قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ عَلَيْهِ يَتَوَكَّلُ الْمُتَوَكِّلُونَ ﴿38﴾ قُلْ يَا قَوْمِ اعْمَلُوا عَلَى مَكَانَتِكُمْ إِنِّي عَامِلٌ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ ﴿39﴾ مَن يَأْتِيهِ عَذَابٌ يُخْزِيهِ وَيَحِلُّ عَلَيْهِ عَذَابٌ مُّقِيمٌ ﴿40﴾


ای پیامبر! آيا ميتواني کسي را که کلمه عذاب بر او فرود مي آيد از آتش برهاني؟ (19) البته آنهائي که از پروردگارشان پروا نمودند غرفه هائي خواهند داشت که روي آنها هم غرفه هائي است و از کف آنها نهرها جاري است. اين وعده خداوندي است که از وعده اش تخلف نمي کند (20) ای پیامبر! آيا نمي بيني که خداوند آبي از آسمان فرو ميفرستد و آنرا چون چشمه سارها ميراند، سپس بوسيله آن زراعتي به رنگهاي مختلف بيرون مياورد، سپس آن را مي خشکاند و مي بيني که زرد شده، آنگاه آنرا بصورت کاه و خس و خاشاک در مي آورد؟ البته درهمه اينها پندهائي براي خردمندان نهفته است (21) آيا کسي که خداوند دلش را براي اسلام گشاده گردانيده و بر نوري از جانب پروردگارش استوار است مانند کسي است که دلش سخت شده؟ واي بر کساني که از لحاظ ياد خدا سخت دل هستند که در گمراهيي آشکار ميباشند (22) خداوند بهترين سخن را فرستاد. در کتابي که هر قسمتش شبيه ساير قسمتهاست و بعضي قسمتهاي آن به بعضي ديگر منعطف است که به سبب آن پوست کساني که از پروردگارشان بيم دارند به لرزه مي افتد، سپس پوست و دلشان بسوي ياد خدا نرم ميشود. اين هدايت خداست که بوسيله آن هر کس را خواهد هدايت ميکند و هر کس که لیاقتش گمراهی باشد هدايت کننده اي نخواهد داشت (23) آيا کسي که در روز قيامت، با چهره اش خود را از عذاب حفظ مي کند مانند مومنان است؟ در آن موقعیت به ظالمان گفته ميشود اینک چيزي را که بدست آورده ايد بچشيد (24) عده اي از پيشينيان هم که قبلا تکذيب کرده بودند، از جائي که فکرش را هم نميکردند عذاب بر آنان در آمد (25) خداوند در زندگي اين جهان، خواري را به آنها چشاند و البته عذاب آخرت بزرگتر است اگر ميدانستند (26) و ما البته در اين قرآن از همه گونه مثلي براي مردم زديم. باشد که پند گيرند (27) قرآني به زبان روشن و بدون انحراف، شايد پروا کنند (28) خداوند مثلي ميزند: شخصي است که چند شريک ناسازگار بر سر او نزاع ميکنند و شخصي است که مخصوص يکنفر است. آيا اين دو مَثَل مساوي است؟ ستايش مخصوص خداست وليکن اکثرشان نميدانند (29) البته تو ميميري و آنها هم ميميرند (30) آنگاه روز قيامت نزد پروردگارتان ستيزه خواهيد داشت (31) پس چه کسي ظالمتر است از آنکه بر خداوند دروغ بندد و سخن راست را وقتي که بسويش بيايد تکذيب کند؟ آيا در جهنم جايگاهي براي کافران نيست؟ (32) و کساني که راست بگويند و سخن راست را تصديق هم کنند، آنها اهل تقوا هستند (33)  نزد پروردگارشان هر چه بخواهند خواهند داشت. اين پاداش نيکوکاران است (34) تا خداوند از بدترين عملشان صرف نظر کند و پاداش آنها را به بهترين عملي که انجام ميدادند بدهد (35) آيا خداوند براي بنده اش کافي نيست که تو را از غير او ميترسانند؟ و کسي را که خدا گمراه کند هيچ هدايت کننده اي نخواهد داشت (36) و کسي را که خداوند هدايت کند هيچ گمراه کننده اي نخواهد داشت. آيا خداوند پيروزمند صاحب انتقام نيست؟ (37) و اگر از آنها بپرسي که آسمانها و زمين را چه کسي آفريده حتما خواهند گفت خداوند. بگو خبرم دهيد آيا آنچه را که غيراز خدا ميخوانيد اگر خداوند بخواهد صدمه اي به من بزند، آيا آنها برطرف کننده آن ناراحتي هستند؟ يا اگر خداوند خواست مهربانيي بمن بکند، آيا آنها جلوگير مهرباني او خواهند بود؟ بگو خداوند مرا بس است. همو که توکل کنندگان بر او توکل ميکنند (38) بگو اي مردم! هر کاري که ميتوانيد بکنيد. من کار خودم را ميکنم و بزودي خواهيد فهميد (39) که عذاب خوار کننده بسوي چه کسي خواهد آمد و نيز خواهيد فهميد عذاب ماندگار بر چه کسي فرود مي آيد (40)

قبلی:  سوره زمر سوره زمر
بعدی:  سوره زمر سوره زمر
Print
9 بار مطالعه شده است

   

پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را)  در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:

درس: دعوت ازانسان كه رفتار هاي كودكانه را كنار گذاشته و آخرت و نعمت های خداوندي را در نظر گرفته و مسير خويش را اصلاح كند.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل: 

درب:مقايسه هايي بين كافر و مومن از لحاظ هاي مختلف براي تشويق كفار به اصلاح مسير خويش و ذکر مثلی برای درک روشن فرق توحید و شرک و ذکر گوشه اي از الطاف و افعال و صفات الهي با گرايش رد استدلالهاي کافرانه و اینکه ای مردم! همه می­میرند، پس از مرگ این تفاوت­های عظیم هست! میخواهید چه عاقبتی داشته باشید؟

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

أَفَمَنْ حَقَّ عَلَيْهِ كَلِمَةُ الْعَذَابِ أَفَأَنتَ تُنقِذُ مَن فِي النَّارِ ﴿19﴾ لَكِنِ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ غُرَفٌ مِّن فَوْقِهَا غُرَفٌ مَّبْنِيَّةٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَعْدَ اللَّهِ لَا يُخْلِفُ اللَّهُ الْمِيعَادَ ﴿20﴾ أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَسَلَكَهُ يَنَابِيعَ فِي الْأَرْضِ ثُمَّ يُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا مُّخْتَلِفًا أَلْوَانُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَجْعَلُهُ حُطَامًا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَذِكْرَى لِأُوْلِي الْأَلْبَابِ ﴿21﴾ أَفَمَن شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَى نُورٍ مِّن رَّبِّهِ فَوَيْلٌ لِّلْقَاسِيَةِ قُلُوبُهُم مِّن ذِكْرِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ ﴿22﴾ اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُّتَشَابِهًا مَّثَانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاء وَمَن يُضْلِلْ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ ﴿23﴾ أَفَمَن يَتَّقِي بِوَجْهِهِ سُوءَ الْعَذَابِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَقِيلَ لِلظَّالِمِينَ ذُوقُوا مَا كُنتُمْ تَكْسِبُونَ ﴿24﴾ كَذَّبَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَأَتَاهُمْ الْعَذَابُ مِنْ حَيْثُ لَا يَشْعُرُونَ ﴿25﴾ فَأَذَاقَهُمُ اللَّهُ الْخِزْيَ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ ﴿26﴾

ریزدرب: ای مردم! مومن و کافر چنین تفاوت عظیمی در آخرت خواهند داشت.

2

 وَلَقَدْ ضَرَبْنَا لِلنَّاسِ فِي هَذَا الْقُرْآنِ مِن كُلِّ مَثَلٍ لَّعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ ﴿27﴾ قُرآنًا عَرَبِيًّا غَيْرَ ذِي عِوَجٍ لَّعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ ﴿28﴾ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَّجُلًا فِيهِ شُرَكَاء مُتَشَاكِسُونَ وَرَجُلًا سَلَمًا لِّرَجُلٍ هَلْ يَسْتَوِيَانِ مَثَلًا الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ ﴿29﴾

ریزدرب: ای مردم! مومن و کافر چنین تفاوت عظیمی در زندگیِ همین دنیا دارند.

3

 إِنَّكَ مَيِّتٌ وَإِنَّهُم مَّيِّتُونَ ﴿30﴾ ثُمَّ إِنَّكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عِندَ رَبِّكُمْ تَخْتَصِمُونَ ﴿31﴾ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن كَذَبَ عَلَى اللَّهِ وَكَذَّبَ بِالصِّدْقِ إِذْ جَاءهُ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوًى لِّلْكَافِرِينَ ﴿32﴾ وَالَّذِي جَاء بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ ﴿33﴾ لَهُم مَّا يَشَاءونَ عِندَ رَبِّهِمْ ذَلِكَ جَزَاء الْمُحْسِنِينَ ﴿34﴾ لِيُكَفِّرَ اللَّهُ عَنْهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي عَمِلُوا وَيَجْزِيَهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿35﴾

ریزدرب: ای مردم! بالاخره همه میمیرند، به تفاوت عظیم موقعیت اخروی تکذیبگر و مومن بیاندیشید.

4

 أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ وَيُخَوِّفُونَكَ بِالَّذِينَ مِن دُونِهِ وَمَن يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ ﴿36﴾ وَمَن يَهْدِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِن مُّضِلٍّ أَلَيْسَ اللَّهُ بِعَزِيزٍ ذِي انتِقَامٍ ﴿37﴾ وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلْ أَفَرَأَيْتُم مَّا تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ إِنْ أَرَادَنِيَ اللَّهُ بِضُرٍّ هَلْ هُنَّ كَاشِفَاتُ ضُرِّهِ أَوْ أَرَادَنِي بِرَحْمَةٍ هَلْ هُنَّ مُمْسِكَاتُ رَحْمَتِهِ قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ عَلَيْهِ يَتَوَكَّلُ الْمُتَوَكِّلُونَ ﴿38﴾ قُلْ يَا قَوْمِ اعْمَلُوا عَلَى مَكَانَتِكُمْ إِنِّي عَامِلٌ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ ﴿39﴾ مَن يَأْتِيهِ عَذَابٌ يُخْزِيهِ وَيَحِلُّ عَلَيْهِ عَذَابٌ مُّقِيمٌ ﴿40﴾

ریزدرب: ای مردم! به تفاوت خدای واقعی و خدایانی که کافران به خدائی گرفته اند بیاندیشید.

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 - از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 می فرماید : ای انسان ! آنچه که میتواند رفتارهای تو را لایق مقامی که خداوند می پسندد کند توجه جدی به تعالیم این قرآن است و اینکه باترفندها و شبه استدلالهائی درحقّ خالص، شائبه ایجاد کنی ، و عده ای را گمراه نمائی ، دور از رفتار های پسندیده مقام انسانیت است و چیزی که برازنده مقام عالی انسانیت است این است که دراین نشانه ها و آیات لطف و آفرینش خداوندی به چشم عبرت بنگری و سپس زندگیی مطابق نتیجه ای که به آن رسیدی درپیش گیری و توصیه به پیامبر که ای مردم نعمت­های خدا را به یاد مردم بیاورد و مردم را به خلوص در ایمان و عبادت دعوت کند .

در این پاراگراف می فرماید : مکذبان هم در دنیا و هم در آخرت عذاب خواهند داشت و توحید به معنی هماهنگ شدن با یک مرجع و شرک به معنی هماهنگ شدن با چند مرجع متخاصم است و آنآنکه بر خداوند دروغ ببندند و سخن راست را تصدیق نکنند جهنمی و اشخاص متضاد آنها بهشتی­اند و توصیه به پیامبر (ص) که به کافران بگوید خدایم کاملاً حمایتم می­کند و شما و باصطلاح خدایانتان نمی­توانید کاری علیه من بکنید.

4 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

از آیه 36 فهمیده میشود فعالان کفر آنحضرت را بطور جدی مورد تهدید قرار داده بودند و از آیه 39 فهمیده میشود آنحضرت متقابلا به آنها اظهار کرده بود که هیچ کاری نمیتوانید کنید .

5 - آیات برجسته این پاراگراف

آیه23 به علت اقبال زیاد هنرمندان در استفاده از آن در تابلوهای خوشنویسی و نیز در کاشیکاری های زیبا که در مساجد و زیارتگاه ها دیده میشود، و نیز پرداختن به آن توسط نویسندگان علوم قرآنی در زمره آیات برجسته قرآنی قرار میگیرد.

دو آیه 27 و 28 از لحاظ کثرت استناد نویسندگان علوم قرآنی به آنها در زمره آیات برجسته است.

6 - آیات مشکل

آیه 23 به علت اختلاف مفسران مختلف در معنی آن، جزء آیات مشکل قرآنی محسوب میگردد.

7 - پیشگوئی های تحقق یافته

فعالان کفر آنحضرت را بطور جدی مورد تهدید قرار داده بودند (آیه 36) آنحضرت متقابلا به آنها اظهار کرده بود که هیچ کاری نمیتوانید کنید (آیه 39)

8 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه های 19 و 20 از این لحاظ که قیامت هنوز واقع نشده و کسی تجربه ای از آن ندارد فوق ذهنیات همگان الی یوم القیامه است، چه رسد به مخاطبان اولیه.

همچنین است آیه های 24 و 25 و 26.

همچنین است موقعیت آیات 30 تا 35.

همچنین است آیه 40.

9 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

1 - مقايسه هايي بين كافر و مومن از لحاظ هاي مختلف براي تشويق كفار به اصلاح مسير خويش و ذکر مثلی برای درک روشن فرق توحید و شرک

2 - ذکر گوشه اي از الطاف و افعال و صفات الهي با گرايش رد استدلالهاي کافرانه و اینکه ای مردم! همه می­میرند ، پس از مرگ این تفاوت­های عظیم هست! میخواهید چه عاقبتی داشته باشید؟

10 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

11 - کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیه 21 و 26 تا 28 و 31 و 32 و 38 تا 40 ، بقیه «برای اولین بار» است.

12 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟

ارزش تفسیریِ این بخش از دو لحاظ زیاد است:

1 – از لحاظ تفسیر موضوعی، چون آیات هر موضوع از ابتدای نزول وحی به ترتیب در یک فایل جمع آوری خواهد شد، یک گنجینه بسیار با ارزش خواهد شد که مورد نیاز هر قرآن پژوه خواهد بود.

2 – از لحاظ تفسیرِ معروف به «تفسیر قرآن به قرآن» نیز، از آنجا که در هر عنوان، تقریبا تمام آیاتِ هم محتوا جمع آوری شده اند، هر قسمت میتواند از لحاظ هم افزائیِ فهمِ قسمت های دیگر کمک باشد، و مغز تفسیرِ قرآن به قرآن هم همین است.

حد و حدود آنحضرت

أَفَمَنْ حَقَّ عَلَيْهِ كَلِمَةُ الْعَذَابِ أَفَأَنتَ تُنقِذُ مَن فِي النَّارِ ﴿19﴾

درباره نعیم

لَكِنِ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ غُرَفٌ مِّن فَوْقِهَا غُرَفٌ مَّبْنِيَّةٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَعْدَ اللَّهِ لَا يُخْلِفُ اللَّهُ الْمِيعَادَ ﴿20﴾

آیات الهی

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَسَلَكَهُ يَنَابِيعَ فِي الْأَرْضِ ثُمَّ يُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا مُّخْتَلِفًا أَلْوَانُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَجْعَلُهُ حُطَامًا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَذِكْرَى لِأُوْلِي الْأَلْبَابِ ﴿21﴾

مَثَل ها

أَفَمَن شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَى نُورٍ مِّن رَّبِّهِ فَوَيْلٌ لِّلْقَاسِيَةِ قُلُوبُهُم مِّن ذِكْرِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ ﴿22﴾

ماهیت قرآن

اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُّتَشَابِهًا مَّثَانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاء وَمَن يُضْلِلْ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ ﴿23﴾

درباره عذاب

أَفَمَن يَتَّقِي بِوَجْهِهِ سُوءَ الْعَذَابِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَقِيلَ لِلظَّالِمِينَ ذُوقُوا مَا كُنتُمْ تَكْسِبُونَ ﴿24﴾ كَذَّبَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَأَتَاهُمْ الْعَذَابُ مِنْ حَيْثُ لَا يَشْعُرُونَ ﴿25﴾ فَأَذَاقَهُمُ اللَّهُ الْخِزْيَ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ ﴿26﴾

مَثَل ها

وَلَقَدْ ضَرَبْنَا لِلنَّاسِ فِي هَذَا الْقُرْآنِ مِن كُلِّ مَثَلٍ لَّعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ ﴿27﴾

ماهیت قرآن

قُرآنًا عَرَبِيًّا غَيْرَ ذِي عِوَجٍ لَّعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ ﴿28﴾

مَثَل ها

ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَّجُلًا فِيهِ شُرَكَاء مُتَشَاكِسُونَ وَرَجُلًا سَلَمًا لِّرَجُلٍ هَلْ يَسْتَوِيَانِ مَثَلًا الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ ﴿29﴾

تقریرات و آموزش الهی

إِنَّكَ مَيِّتٌ وَإِنَّهُم مَّيِّتُونَ ﴿30﴾ ثُمَّ إِنَّكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عِندَ رَبِّكُمْ تَخْتَصِمُونَ ﴿31﴾ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن كَذَبَ عَلَى اللَّهِ وَكَذَّبَ بِالصِّدْقِ إِذْ جَاءهُ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوًى لِّلْكَافِرِينَ ﴿32﴾ وَالَّذِي جَاء بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ ﴿33﴾

درباره نعیم

لَهُم مَّا يَشَاءونَ عِندَ رَبِّهِمْ ذَلِكَ جَزَاء الْمُحْسِنِينَ ﴿34﴾ لِيُكَفِّرَ اللَّهُ عَنْهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي عَمِلُوا وَيَجْزِيَهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿35﴾

شئون الهی

أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ وَيُخَوِّفُونَكَ بِالَّذِينَ مِن دُونِهِ وَمَن يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ ﴿36﴾ وَمَن يَهْدِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِن مُّضِلٍّ أَلَيْسَ اللَّهُ بِعَزِيزٍ ذِي انتِقَامٍ ﴿37﴾

تقریرات و آموزش الهی

وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلْ أَفَرَأَيْتُم مَّا تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ إِنْ أَرَادَنِيَ اللَّهُ بِضُرٍّ هَلْ هُنَّ كَاشِفَاتُ ضُرِّهِ أَوْ أَرَادَنِي بِرَحْمَةٍ هَلْ هُنَّ مُمْسِكَاتُ رَحْمَتِهِ قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ عَلَيْهِ يَتَوَكَّلُ الْمُتَوَكِّلُونَ ﴿38﴾ قُلْ يَا قَوْمِ اعْمَلُوا عَلَى مَكَانَتِكُمْ إِنِّي عَامِلٌ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ ﴿39﴾ مَن يَأْتِيهِ عَذَابٌ يُخْزِيهِ وَيَحِلُّ عَلَيْهِ عَذَابٌ مُّقِيمٌ ﴿40﴾

شرح مختصر

کلید های تفسیری

بحث متنی

آیه 20 فرع بر آیه 19 است و این واضح است.

آیات 21 تا 23 بدون اینکه فرع بر آیه­ای باشند پرانتزی هستند، دلیلش هم اینکه اگر انتهای آیه 19 را به ابتدای آیه 24 وصل کنیم می­بینیم روال سخن صاف و یکدست است.آیه 26 فرع بر آیه 25 است و این نیز واضح است.

آیه 28 فرع بر آیه 27 است و این واضح است.

آیه­های 34 و 35 فرع بر آیه 33 است و این واضح است.

دریافت­های کوتاهِ مستقیم

آیه 23: کسانی که در مقابل پروردگار خشیت دارند این «بهترین سخن» را می­شنوند و درهای دلشان را برای آن گشاده می­گردانند و کسانی که خشیت ندارند (یعنی کسری دارند یعنی سلامت دل ندارند) وارد دلشان نمی­شود.

راجع به هدایت و گمراهی نیز که خداوند به خویش نسبت می­دهد بارها بحث کرده­ایم و توجه خواننده گرامی را به به تیتر تکرار شونده «فعل خداوند قانونمند است» جلب مینمائیم.

آیه 24: ما معمولاً هنگام خطر با دست خویش صورتمان را می­پوشانیم. اما در این آیه به یک نوع رفتاری اشاره دارد که برعکس است یعنی نوعی عذاب هست که کافر صورتش را جلوی آن می­گیرد که بقیه جانش را حفظ کند.

آیه22 :دروسط آیه موضوع کلید شماره 7 اتفاق افتاده است .

ای پیامبر ! بازهم توجه همگان را به تفاوت عظیم دوگــــروه درزندگی بعدی جلب کن.

«متشابه» و «مثانی» و این روش تحلیلی

اینکه در آیه 23 قرآن را «بهترین سخن» معرفی کرده ، تاکنون که حدود 15 قرن از نزول آن می­گذرد درستی آن معلوم شده و همینقدر اشاره کافیست که این قرآن معجزه جاوید آخرین پیامبر است و تاکنون هیچ شخص حقیقی و حقوقی نتوانسته مثل و مانند و بدیلی برای قرآن معرفی کند .

اما اینکه فرموده «متشابها مثانی» (و نفرموده «متشابها» و «مثانی») یعنی اینکه هر دو صفت را با هم دارد یعنی در عین حالی که متشابه هست، مثانی هم هست و البته متشابه بودن آن از لحاظ معانی و مفاهیم است.

در روش تحلیلی که در این کتاب ملاحظه فرمودید، اینکه قسمتهائی از آن شبیه سایر قسمتهاست را بارها و بارها دانسته­اید.

علیرغم اینکه آیات و بندها و سوره­ها با هم کاملاً از لحاظ کلمه و جمله متفاوت و متمایز هستند اما «سخن اصلی» (که در «درس» و «درب» و «لبّ مطلب» و «محورسخن» خودرا نشان میدهد) یا توجه دادن است، یا تشویق به ایمان است، یا هشدار از نتایج کفر است، یا دعوت به نیکی­هاست، یا آموزش­های اعتقادی است، یا اصلاح افکار اشتباه است، و عصارۀ چکیده مطالبِ اغلبِ پاراگراف­ها شبیه یکدیگر است.

(این از «متشابه» بودن)

اما اینکه فرموده بعضی قسمتها به بعضی قسمتهای دیگرمنعطف اند، این را هم در همین روش تحلیلی تاکنون ملاحظه فرموده­اید.

یعنی اینکه در این روش تحلیلی دیده­اید که پاراگراف­های مختلف سوره­ها به یکدیگر منعطف­اند و «درس» هر سوره مانند نخ تسبیح که دانه­های تسبیح را در ارتباط با یکدیگر نگه می­دارد، ارتباط پاراگراف­های سوره را نشان می­دهد.

چون تاکنون کاملاً این موضوع مورد مشاهده­تان قرار گرفته، لذا بحث بیشتر لازم ندارد.

البته این آیه تفسیر آیه 87 سوره حجر هم هست و «کتابا» در اینجا معادل «القرآن العظیمِ» آنجاست و اینکه در اینجا فرموده «سبعا من المثانی»، باید بدانیم که «سبع» در بعضی جاها بمعنی «زیاد» است.

لذا تفسیر آیه87 سوره حجر اینطور خواهد شد که ای پیامبر ما به تو کتابی داده­ایم که قسمتهای زیادی از آن «مثانی» است یعنی قسمت های زیادی از آن طوری است که بخشهائی منعطف است به بخشهائی­ دیگر و اینکه القران­العظیم را با «واو» (و) از آن جدا کرده به این معنی است که تمام قسمتهای آن «مثانی» نیست. (یعنی بعضی قسمتهای آن «منحصر» است (مثلاً آیات احکام) اما اینکه در این آیه به «انحصار» مذکور اشاره­ای نکرده به این معناست که «حالت غالب» (و حالت حداکثری) قرآن اینطور است که مطالب آن «متشابه مثانی» است و آیات انحصاری آن (مانند احکام) بسیار کم است بطوریکه در تعیین صفات آن نقش زیادی ندارد.

البته همین بیان رادرآیه7سوره آل عمران (که چون به ترتیب نزول کارمیکنیم هنوز به آن نرسیده ایم) نیز طور دیگری (منه آیات محکمات - هن ام الکتاب - و اخر متشابهات) فرموده که خواننده این تفسیر به سهولت درک میکند این سه آیه همخوانی دارند.

هر چه بخواهند، خواهند داشت

به عبارت «هر چه بخواهند» در آیه 34 توجه فرموده و قوه خیالتان را آزاد بگذارید و فکر کنید که اگر در همین دنیای کوچک و حقیر و پر از محدودیت­ها کسی به شما بگوید خداوند تعهد کرده که هر چه بخواهی برایت فراهم کند، چه حالی به شما دست خواهد داد و چه چیزهائی خواهید خواست؟

حالا این امر را در مقیاس آخرتی (که یک روزش مثل هفتاد هزار سال از سالهای ما و یک حبه انگورش چنان است که اگر به این دنیا بیاورند همه جهانیان از بوی آن مست و بیهوش می­شوند) تصور کنید که این چه وعده عظیمی است.

واقعاً همین یک آیه از همه آیات ذکر نعمت های بهشت بالاتر است.

در همین رابطه باید این نکته را هم افزود که در ذیل آیات قبلی بحثی درباره «مَثَل» داشتیم و گفتیم که آن توضیحاتی که از مطالب مربوط به آخرت می­شود از باب «مَثَل» است .

مثلاً اینکه فرموده باغ­هائی که نهرها از کف آن جاریست و میوه­های چیدنی آن در دسترس است و همسرانی چنین و چنان در آن است و غیره و غیره، از باب مثل است وگرنه حقیقت خیلی بالاتر از آن است و واقعاً در ذهن ما نمی­گنجد (مانند جنین و این جهان)

اما جمله «در آنجا هر چه بخواهند خواهند داشت» با معنی و محتوایش به این مطلب اشاره می­کند که این جمله دیگر مثل نیست . بلکه یک مفهوم عالی است که گرچه عظمت را می­رساند اما باز هم حد و حدودش قابل درک نیست.

ترجمه تفسیریِ آزاد

ای پیامبر! آيا ميتواني کسي را که کلمه عذاب بر او فرود مي آيد از آتش برهاني؟ (19) البته آنهائي که از پروردگارشان پروا نمودند غرفه هائي خواهند داشت که روي آنها هم غرفه هائي است و از کف آنها نهرها جاري است. اين وعده خداوندي است که از وعده اش تخلف نمي کند (20) ای پیامبر! آيا نمي بيني که خداوند آبي از آسمان فرو ميفرستد و آنرا چون چشمه سارها در زمین ميراند، سپس بوسيله آن زراعتي به رنگهاي مختلف بيرون مياورد، سپس آن را مي خشکاند و مي بيني که زرد شده، آنگاه آنرا بصورت کاه و خس و خاشاک در مي آورد؟ البته درهمه اينها پندهائي براي خردمندان نهفته است (21) آيا کسي که خداوند دلش را براي اسلام گشاده گردانيده و بر نوري از جانب پروردگارش استوار است مانند کسي است که دلش سخت شده؟ واي بر کساني که از لحاظ ياد خدا سخت دل هستند که در گمراهيي آشکار ميباشند (22) خداوند بهترين سخن را فرستاد. در کتابي که هر قسمتش شبيه ساير قسمتهاست و بعضي قسمتهاي آن به بعضي ديگر منعطف است که به سبب آن پوست کساني که از پروردگارشان بيم دارند به لرزه مي افتد، سپس پوست و دلشان بسوي ياد خدا نرم ميشود. اين هدايت خداست که بوسيله آن هر کس را خواهد هدايت ميکند و هر کس که لیاقتش گمراهی باشد هدايت کننده اي نخواهد داشت (23) آيا کسي که در روز قيامت، با چهره اش خود را از عذاب حفظ مي کند مانند مومنان است؟ در آن موقعیت به ظالمان گفته ميشود اینک چيزي را که بدست آورده ايد بچشيد (24) عده اي از پيشينيان هم که قبلا تکذيب کرده بودند، از جائي که فکرش را هم نميکردند عذاب بر آنان در آمد (25) خداوند در زندگي اين جهان، خواري را به آنها چشاند و البته عذاب آخرت بزرگتر است اگر ميدانستند (26) و ما البته در اين قرآن از همه گونه مثلي براي مردم زديم. باشد که پند گيرند (27) قرآني به زبان روشن و بدون انحراف، شايد پروا کنند (28) خداوند مثلي ميزند: شخصي است که چند شريک ناسازگار بر سر او نزاع ميکنند و شخصي است که مخصوص يکنفر است. آيا اين دو مَثَل مساوي است؟ ستايش مخصوص خداست وليکن اکثرشان نميدانند (29) البته تو ميميري و آنها هم ميميرند (30) آنگاه روز قيامت نزد پروردگارتان ستيزه خواهيد داشت (31) پس چه کسي ظالمتر است از آنکه بر خداوند دروغ بندد و سخن راست را وقتي که بسويش بيايد تکذيب کند؟ آيا در جهنم جايگاهي براي کافران نيست؟ (32) و کساني که راست بگويند و سخن راست را تصديق هم کنند، آنها اهل تقوا هستند (33)  نزد پروردگارشان هر چه بخواهند خواهند داشت. اين پاداش نيکوکاران است (34) تا خداوند از بدترين عملشان صرف نظر کند و پاداش آنها را به بهترين عملي که انجام ميدادند بدهد (35) آيا خداوند براي بنده اش کافي نيست که تو را از غير او ميترسانند؟ و کسي را که خدا گمراه کند هيچ هدايت کننده اي نخواهد داشت (36) و کسي را که خداوند هدايت کند هيچ گمراه کننده اي نخواهد داشت. آيا خداوند پيروزمند صاحب انتقام نيست؟ (37) و اگر از آنها بپرسي که آسمانها و زمين را چه کسي آفريده حتما خواهند گفت خداوند. بگو خبرم دهيد آيا آنچه را که غيراز خدا ميخوانيد اگر خداوند بخواهد صدمه اي به من بزند، آيا آنها برطرف کننده آن ناراحتي هستند؟ يا اگر خداوند خواست مهربانيي بمن بکند، آيا آنها جلوگير مهرباني او خواهند بود؟ بگو خداوند مرا بس است. همو که توکل کنندگان بر او توکل ميکنند (38) بگو اي مردم! هر کاري که ميتوانيد بکنيد. من کار خودم را ميکنم و بزودي خواهيد فهميد (39) که عذاب خوار کننده بسوي چه کسي خواهد آمد و نيز خواهيد فهميد عذاب ماندگار بر چه کسي فرود مي آيد (40)

 

   

دی ان ان