پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) مطابق ذیل است:

(جدول1)

آيه	عنوان اصلی	عنوان فرعی	شرح	تعداد کلمه
1	حروف مقطعه	طسم		1
2	قرآن	توصيف	آياتی است از کتاب آشکار	4
46-3	پيامبران	موسی	داستان زندگی- تولد- بزرگ شدن- نبوت- رسالت-...	843
47	مردم	کافران	انتقاد- چرا وقتی که بعلت گناهانشان مصيبتی به آنها رسيد ميگويند پروردگارا چرا رسولی بسوی ما نفرستادی تا آياتت را پيروی کنيم	20
48	مردم	کافران	انتقاد- وقتی که حق بسويشان آمد ميگويند چرا چيزی که به  موسی داده شده به این پیامبر داده نشده ؟ مگر به آنچه به شما داده شد کفر نورزيديد؟	28
51-49	پيامبر	دلداری	رسالت تو در محکمترين حالت است	42
55-52	مردم	مومنان	توصيف- ايمان- جواب دادن رفتار زشت با رفتار زيبا- انفاق- روگردانی از لغو	48
56	پيامبر	تبيين	توکسی را هدايت نمی کنی، خداوند هدايت می کند	13
57	مردم	کافران	ميگويند اگر ايمان بياوريم دچار مشکل ميشويم	27
59-58	مردم	گذشتگان	حکمت- هلاک پيشينيان	37
61-60	مردم	انسان	حکمت- زندگی دنيادر و مقابل آخرت چيزی نيست	32
67-62	آخرت	قيامت	برای کافران واقعيت هائی  معلوم ميشود	98
69-68	خداوند	صفات	آفرينش- آزادی مطلق- علم به درون ذهن ها	24
70	خداوند	صفات	وحدت- قدرت	15
72-71	خداوند	افعال	تدبير جهان	40
73	خداوند	رحمت	شب و روز برای استراحت و پيگيری روزی	13
75-74	آخرت	قيامت	جاافتادن و اعتراف کافران به اينکه  رفتارشان غلط بود	25
82-76	مردم	گذشتگان	قارون که ثروت عظيمی داشت و آنرا به سبب لياقت خويش ميدانست و عده ای آرزوی وضع او را ميکردند	277
84-83	آخرت	حکمت	بهشت را برای کسانی قرار داديم که علو و فساد نميخواهند	40
88-85	پيامبر	تبيين	پيامبری تو رحمتی بود برای تو- مواظب باش از راه بدر نشوی....	72
جمع				1699

جدول درج­ها

شماره	عنوان اصلی	عنوان فرعی	شرح	درصد
1/4	پيامبران	موسی	داستان زندگی از تولد تا رسالت و پيروزی بر فرعون و قومش	6/49
2/4	مردم	حکمت	غفلت از خداوند موجب گمراهی و هلاکت است	6/27
3/4	آخرت	قیامت	حقايق آشکار ميشود و کافران ميفهمند چه ضرری کرده اند	6/9
4/4	پيامبر	ارشاد	هدايت بدست خداست، متوجه باش خطا نکنی	8/7
5/4	خداوند	افعال	تدبير جهان- علم مطلق- آفرينش- نعمت	4/5

درس: چگونه خداوند مخالفان پيامبران را نابود، و خود آنان را موفق مي نمايد.

البته دو جدول فوق اول و آخرِ جدول هاست، جدول های وسط را برای رعایت اختصار حذف کرده ایم، اما کسانی که حوصله دارند میتوانند موردِ سوره فجر را که در کتاب «آموزش تفسیر قرآن» (که به عنوان نمونه و الگو است) در سایت:

http://jamal-ganjei.com

با تمام جدول هایش ملاحظه فرمایند.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: گردنكشي فرعون، و تجازوش از حدود ، موجب نابودي او گردید.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

طسم ﴿1﴾ تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْمُبِينِ ﴿2﴾

ریزدرب: فرایند مذکور به قدرت آیات وحیانی صورت میگیرد.

2

 نَتْلُوا عَلَيْكَ مِن نَّبَإِ مُوسَى وَفِرْعَوْنَ بِالْحَقِّ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿3﴾ إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعًا يَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِّنْهُمْ يُذَبِّحُ أَبْنَاءهُمْ وَيَسْتَحْيِي نِسَاءهُمْ إِنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ ﴿4﴾

ریزدرب: ای پیامبر! دل خوش دار، که مخالفان قدرتمندت شکست خواهند خورد.

3

 وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ ﴿5﴾ وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَنُرِي فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا مِنْهُم مَّا كَانُوا يَحْذَرُونَ ﴿6﴾

ریزدرب: این قانون الهی است که کسانیکه بطورناعادلانه از جایگاه حقیقی شان به زیر کشیده شدند به آن برگردانده شوند.

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 - سوالات

1 - «طسم» از حروف مقطعه است درباره حروف مذکور چه میدانید؟

2 - «حق» (آیه3) به چه مفهوم به کار رفته؟

3 - «امام» (آیه5) به معنی لغوی به کار رفته یا اصطلاحی؟

4 – با توجه به آیه 5 ، آنها «وارث» چه شدند؟

5 – در این پاراگراف چه چیزی هست که قابل شبیه سازی با اوضاع  و احوال مکّه آن روزها باشد؟ [حتما توجه دارید که مکّه آن روزها را میتوان «شهربدون شهردار» یــا «جامعه بدون نهادهای حکومتی» نامید و از این لحاظ هیچ شباهتی به مصر زمان فراعنه نداشت]

6 - کدام آیه این پاراگراف ظرفیت استفاده برای «حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها» دارد؟

7 - «نرید» (آیه5) چه تفاوت هائی با «نشاء» دارد؟

8 – چرا در آیه 6 به جای «جنودهما» نفرموده «جنوده»؟

9 – با توجه به آیه 6 ، آنها از چه چیزی «حذر» داشتند؟

10 – چرا بجای «نتلو» (آیه3) نفرموده «نقصّ»؟

11 – منظور از «من» (آیه3) چیست؟

12 - با توجه به آیه 3 ، چرا مخاطب این داستان فقط مومنان هستند؟

13 - بین مفاهیم مندرج در آیه های 2و3 چه رابطه ای وجود دارد؟

4 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

موسی در برابر فرعون بهترین مثال برای یک نبرد نابرابر است، و مثال زدنِ داستان موسی در این سوره، آنهم با این شرح و تفصیل زیاد، گویای این است که در روزهای نزول این سوره، آنحضرت و پیروانش در یک نبرد نابرابر با مخالفانِ تکذیبگر قرار داشتند.

5 - پیشگوئی های تحقق یافته

در آیه 5 پیشگوئیی نموده که امروز تحقق آن را واضح تر می بینیم تا 1400 سال قبل.

6 - آیات برجسته این پاراگراف

آیه 5 از برجسته ترین آیات قرآنی است، هم به دلیل اقبال گسترده هنرمندان، و هم اقبال زیاد خطبا و نویسندگان و اهل فکر به آن ، و متنش فوق العاده امید بخش است و نگاهش به تاریخ بشر محرک و سازنده و پر از خوش بینی.

7 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

آیه 1 که جزء حروف مقطعه است، در این 1400 سال کسی نتوانست توضیح مقبولِ عام در باره شان عرضه کند، چه رسد به مخاطبان اولیه!

از آنجا که حتی امروز نیز علماء فلسفه تاریخ در باره پایان تاریخ بشر نظر واحدی ندارند، و ضمنا نظراتشان متناقض و متباین و متضاد است، این نکته فهمیده میشود که محتوای آیه 5 تا امروز نیز بخوبی فهمیده نشده و ذهنیِ بشر نگشته، چه رسد به ذهن بسیط و خالی از علم مخاطبان اولیه.

8 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

9 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

پیام امید و دلداری ، که موفقیت و پیروزی نهائی مخصوص پیروان حق است.

10 - کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

با توجه به ترتیب نزول سوره ها ، تقریبا تمام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است.

11 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟

ارزش تفسیریِ این بخش از دو لحاظ زیاد است:

1 – از لحاظ تفسیر موضوعی، چون آیات هر موضوع از ابتدای نزول وحی به ترتیب در یک فایل جمع آوری خواهد شد، یک گنجینه بسیار با ارزش خواهد شد که مورد نیاز هر قرآن پژوه خواهد بود.

2 – از لحاظ تفسیرِ معروف به «تفسیر قرآن به قرآن» نیز، از آنجا که در هر عنوان، تقریبا تمام آیاتِ هم محتوا جمع آوری شده اند، هر قسمت میتواند از لحاظ هم افزائیِ فهمِ قسمت های دیگر کمک باشد، و مغز تفسیرِ قرآن به قرآن هم همین است.

حروف مقطعه

طسم ﴿1﴾

ماهیت قرآن

تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْمُبِينِ ﴿2﴾

موسی، پیامبر قوم فرعون

نَتْلُوا عَلَيْكَ مِن نَّبَإِ مُوسَى وَفِرْعَوْنَ بِالْحَقِّ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿3﴾

فلسفه تاریخ

إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعًا يَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِّنْهُمْ يُذَبِّحُ أَبْنَاءهُمْ وَيَسْتَحْيِي نِسَاءهُمْ إِنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ ﴿4﴾ وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ ﴿5﴾ وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَنُرِي فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا مِنْهُم مَّا كَانُوا يَحْذَرُونَ ﴿6﴾

شرح مختصر

قرآن قصه بافی نکرده

«بالحق» در آیه 3 یعنی چه؟

آیا این معنی را میدهد که برسبیل شبیه سازی برای ادای موعظه (مثلا کاری که در کلیله و دمنه صورت گرفته) داستانی ساخته و پرداخته شده؟

در قرآن بارها و بارها بر «بالحق» بودن قصص قرآنی تاکیدشده، چرا؟ زیرا شائبه ممکنِ فوق شکل نگیرد.

آیه «فلسفه تاریخ»ی

آیه 5 و ثلث اول آیه 6 ، از لحاظ بیان یکی از قوانین تاریخ بشر بسیار قابل توجه است.

به این معنی که کسانی هستند که استعدادها و حقوقی دارند و کسان دیگری جلوی بالفعل شدن استعدادهای آنان را می­گیرند و حقوقشان را از آنها باز می­دارند. و خداوند چنین اراده نموده که آن گروهی را که مظلوم واقع شده­اند مورد حمایت قرار داده و آنها را بالا آورده و نعمتهائی را به راحتی به آنان عطا فرماید.

این مطلب اگر مورد دقت قرار گیرد یک «قانون فلسفه تاریخ»ی است و می­تواند در بسیاری از موارد در مناقشات بشری مورد دقت واقع شده و صحت آن دریافته شود.

صحت این مطلب را می­توان در سقوط رم ، در فروپاشی شوروی ، در استیلای عجم بر اعراب از قرن سوم هجری به بعد ، در نهضت­های استقلال­طلبی قرن بیستم ، و خلاصه در موارد بسیار زیادی به رأی­العین دید .

و خلاصه اینکه این «قانون» یکی از قوانین تخلف­ناپذیری است که برحسب آن می­توان آینده را پیشگوئی نمود.

مثلاً می­توان در مناقشات بین ملتها بررسی کرد و تعیین نمود که کدام طرف «ضعیف شمرده شده و حقوقش قطع گردیده» است و پیش­بینی نمود که بطور حتم ، همان طرف ، در آینده پیروز خواهد گردید .

مثلاً در همین زمان ، «مسئله فلسطین» یکی از آن موارد است و ما در ابتدای سوره اسراء در این خصوص شرحی عرض کرده­ایم .

در «آن روزها» هم میتوان اوضاع و احوال پیامبر (ص) و پیروانش را در چارچوب همین قانون به وضوح دید و درک کرد و چون موضوع تقریبا برای همگان آشنا است شرح بیشتری لازم نمیباشد .

اهل آن را گروه گروه کرد

موضوع فوق که در آیه 4 ذکر شده (جعل اهلها شیعاً) معادل جمله معروف «تفرقه بیانداز و حکومت کن» است که به این ترتیب معلوم می­شود سابقه­ای لااقل پنج هزار ساله دارد .

پسرانشان را می­کشت...

در خصوص موضوع تیتر فوق که در آیه 4 ذکر شده ، در پاراگراف 2 سوره ابراهیم شرحی عرض کرده­ایم .

ترجمه تفسیریِ آزاد

بسم الله الرحمن الرحيم

ط.س.م. (1) اين آيات آن کتاب آسمانی آشکار است (2) ای پیامبر! قسمتی از داستان موسي و فرعون را، بدرستي، براي استفاده مردمي مومن، برایت ميخوانيم: (3) فرعون در آن زمين گردنكشي كرد و اهل آنرا گروه هائي نمود. گروهي از آنها را ضعيف ميداشت بطوريکه پسرانشان را ميکشت و زنانشان را زنده نگه ميداشت که او البته از مفسدان بود (4) و ما چنین میخواهیم که بر آنانکه در زمين ضعيف داشته ميشوند منت گذارده و آنها را پيشوايان قرار داده و آنها را وارثان زمین نمائيم (5) و در آن زمين به آنها مکانت دهيم و به امثال فرعون و هامان و نیروهايشان آنچه را که از آن مي هراسند بنمايانيم (6)