پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) مطابق ذیل است:

(جدول1)

آيه	عنوان اصلی	عنوان فرعی	شرح	تعداد کلمه
1	حروف مقطعه	یس		1
2	قسم	قرآن	پر حکمت	2
6-3	پيامبر	تبيين موقعيت	جزء فرستادگانی- بر راه صحيحی- تا هشدار دهی	16
10-7	حکمت	مردم	کافران- قوانينی که بر رفتار بعضی از کفار حاکم است.	39
11	پيامبر	تبيين	تو فقط آنها را که آمادگی دارند هدايت خواهی کرد.	12
12	خداوند	افعال	احياء- ثبت و ضبط آثار- کنترل مطلق	14
29-13	مردم	گذشتگان	پيامبرانی بسويشان آمد اما ايمان نياوردند	135
32-30	حکمت	مردم	گذشتگان- قوانين خدائی - راجع به نابودی مکذبان	36
44-33	خداوند	آيات	لطف و رحمت	110
48-45	مردم	کافران	تشريح رفتار کافرانه	47
54-49	آخرت	قيامت	برخورد ناباورانه کافران با موقعيت جديد	56
58-55	آخرت	بهشت	وضع بهشتی ها (نعمات)	8
67-59	آخرت	جهنم	کافران- نکوهش- جهنم	78
68	حکمت	انسان	عمر- قانون خدايی	6
70-69	پيامبر	تبيين موقعيت	شعر نيست- قرآن است- برای هشدار زندگان	20
73-71	خداوند	آيات	لطف و رحمت	25
75-74	مردم	کافران	تشريح رفتار کافرانه	14
76	پيامبر	دلداری	ما همه چیز را ميدانيم	9
78-77	مردم	کافران	تشريح بعضی رفتارهای کافرانه	20
80-79	خداوند	افعال	احياء- آتش را از درخت سبز درآورد.	20
81	خداوند	حکمت	باز هم ميتواند مثل اين آفرینش را بکند	15
83-82	حکمت	خداوند	امر خداوند که بر چيزی تعلق گيرد ميگويد باش پس ميشود- ملکوت همه چيز بدست اوست.	18
جمع				721

 

جدول درج­ها

شماره	عنوان اصلی	عنوان فرعی	شرح	درصد
1/4	مردم	کافران	اعم از گذشتگان و معاصران	30
2/4	خداوند	آيات	لطف و رحمت	5/25
3/4	آخرت		نکوهش آخرتی کافران	9/22
4/4	حکمت	مردم	شرح قوانين خدائی که بر نابودی مکذبان قرار گرفته	7/13
؟5/4	پيامبر	خطاب	خطاب به پيامبر- تبيين موقعيت او و دلداريش	9/7

 

درس: نکوهش کافران که علیرغم این همه لطف و رحمت الهی به کفر و تکذیب می­پردازند و خود را در معرض نابودی و عذاب قرار می­دهند.

البته دو جدول فوق اول و آخرِ جدول هاست، جدول های وسط را برای رعایت اختصار حذف کرده ایم، اما کسانی که حوصله دارند میتوانند موردِ سوره فجر را که در کتاب «آموزش تفسیر قرآن» (که به عنوان نمونه و الگو است) در سایت:

http://jamal-ganjei.com/

با تمام جدول هایش ملاحظه فرمایند.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: توصيف مختصري از کافران مورد نکوهش معاصر، و آموزش پیامبرکه به آنان یادآورد که يکي از مهمترين الطاف الهي خودِ اين قرآن و این پیامبر است.

 

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

يس ﴿1﴾

ریزدرب:

2

وَالْقُرْآنِ الْحَكِيمِ ﴿2﴾ إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ ﴿3﴾ عَلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ ﴿4﴾ تَنزِيلَ الْعَزِيزِ الرَّحِيمِ ﴿5﴾ لِتُنذِرَ قَوْمًا مَّا أُنذِرَ آبَاؤُهُمْ فَهُمْ غَافِلُونَ ﴿6﴾

ریزدرب: ای پیامبر! این قرآن مطلقا حق است، و تو هم یک پیامبرِ مورد تایید الهی هستی

3

لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ عَلَى أَكْثَرِهِمْ فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ ﴿7﴾ إِنَّا جَعَلْنَا فِي أَعْنَاقِهِمْ أَغْلاَلاً فَهِيَ إِلَى الأَذْقَانِ فَهُم مُّقْمَحُونَ ﴿8﴾ وَجَعَلْنَا مِن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدًّا وَمِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَيْنَاهُمْ فَهُمْ لاَ يُبْصِرُونَ ﴿9﴾ وَسَوَاء عَلَيْهِمْ أَأَنذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنذِرْهُمْ لاَ يُؤْمِنُونَ ﴿10﴾

ریزدرب: ای پیامبر! اکثر مردمِ حوزه ماموریتت هدایت پذیر نیستند

4

إِنَّمَا تُنذِرُ مَنِ اتَّبَعَ الذِّكْرَ وَخَشِيَ الرَّحْمَن بِالْغَيْبِ فَبَشِّرْهُ بِمَغْفِرَةٍ وَأَجْرٍ كَرِيمٍ ﴿11﴾

ریزدرب: ای پیامبر! اکثر مردمِ حوزه ماموریتت هدایت پذیر نیستند، لذا انرژی خویش را در جائی که امید تاثیرداری صرف کن

5

إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي الْمَوْتَى وَنَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ وَكُلَّ شَيْءٍ أحْصَيْنَاهُ فِي إِمَامٍ مُبِينٍ ﴿12﴾

ریزدرب: ای پیامبر! تو کارخویش کن، اما اثربخشیِ کارت باتو نیست، بلکه با ما است

 

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

 

3 – سوالات

1 – منظور از«اغلال» (آیه 8) چیست؟

2 – در این پاراگراف چند تاکید بکار رفته؟

3 – غیر از تاکید های آشکار ، چه تاکیدات مکنونی می بینید؟

4 – چرا از بین صفات قرآن ، در اینجا کلمه «حکیم» ترجیح یافته؟

5 - در این پاراگراف کدام آیه ها فرعی وکدام اصلی است؟

6 - الف ولام های کلمات القرآن و الحکیم و المرسلین را بررسی نموده و معین کنید هریک از چه نوع است؟ (جنس؟ عهد؟ تعریف؟ یا.....؟) واز دستاوردتان نتایج تفسیری بگیرید .

7 - چرا در آیه 5 خداوند را مفرد آورده؟

8 – کلمه صراط چه نوع از کلام است؟ (استعاره؟ کنایه؟ یا....؟)

9 – تنوینِ رویِ انتهای کلمه «تنزیل» ازچه باب است؟ (تعظیم؟ یا...؟)

10 - کلمه «قول» به معنی لغوی آمده یا اصطلاحی؟

11 – سوال فوق را در باره کلماتِ  اعناق و اغلال و اذقان و سدّ و احصیناه نیز جواب دهید .

12 - چرا در این پاراگراف  خداوند را جمع (جعلنا   جعلنا   اغشینا   نحن   نحیی   نکتب   احصینا) آورده؟

13 - «لتنذر قوما ما انذر آباوهم» (آیه 6) با «لکل قوم هاد» (سوره رعد» چگونه قابل جمع است؟

 

4 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

از آیه 6 فهمیده میشود قبل از رسول اکرم (ص) در نسل های قبل ، تا مدتهای زیادی قبل از آنحضرت ، پیامبری نبوده ، و از همین بیان فهمیده میشود که دارد تلویحا به آنحضرت گوشزد میکند که توقع خویش را از مخاطب های خویش کم کند و با آنها مدارای بیشتری نشان دهد.

و از آیات 7 تا 10 فهمیده میشود که این فقدان سبب شده آنها تدریجا به چنان ورطه ای بیفتند که امیدی به نجاتشان نباشد.

و از آیه های 11 و 12 فهمیده میشود که آنحضرت برای حل مشکل باید نیروی خویش را روی اشخاص قلیلی که پیروی اش میکنند متمرکز کند تا آنها «زنده» شوند و سپس این «زندگی» به بقیه هم سرایت کند.

 

5 – زاویه با تفاسیر رایج

1 : (المیزان) : غرض اين سوره بيان اصول سه‏گانه دين است.

درس سوره که از راه محاسبه استخراج شده چنین میگوید : نکوهش کافران که علیرغم اینهمه لطف و رحمت الهی به کفر و تکذیب می پردازند و خود را در معرض نابودی و عذاب قرار میدهند.

6 - پیشگوئی های تحقق یافته

در آیه 2 با نام بردن از آن مقداری از وحی که تا زمان نزول این سوره نازل شده به «قرآن»، پیشگوئی نموده که موضوع رسالت آنحضرت دچار انقطاع نخواهد شد.

در آیات 3 تا 5 با قوت آنحضرت را تایید و تلویحا پیشگوئی موفقیتش را می فرماید.

 

7 - آیات برجسته این پاراگراف

یک ملاک مهم برای برجستگیِ آیات، شهرت آنها در نزد مردم است و کل سوره یس این حالت را دارد و نزد مردم به «قلب قرآن» و این سنخ اسامی موسوم است.

آیات 1 تا 5 نیز به دلایلی که بارها گفته ایم (اقبال هنرمندان و وعاظ و . . ) از آیات برجسته قرآنی است.

 

8 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه 1 از حروف مقطعه است، و چنانکه قبلا عرض شد، چون تاکنون به نحو مقنعی رمزگشائی نشده، بالاتر از ذهنیات ما نیز میباشد، چه رسد به مخاطبان اولیه.

آیه 5 از آنجا که به وحی اشاره دارد، و آنهم چیزی است که هیچ بنی بشری را راهی به شناخت مکانیزمش نیست، طبعا بالاتر از ذهنیات معاصران نزول  است.

آیه 12 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.

 

9 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

يکي از مهمترين الطاف الهي خودِ اين قرآن و این پیامبر است،

 

10 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

با توجه به ترتیب نزول سوره ها، غیر از آیه 5 بقیه آیات این پاراگراف «برای اولین بار» است.

11 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟

ارزش تفسیریِ این بخش از دو لحاظ زیاد است:

1 – از لحاظ تفسیر موضوعی، چون آیات هر موضوع از ابتدای نزول وحی به ترتیب در یک فایل جمع آوری خواهد شد، یک گنجینه بسیار با ارزش خواهد شد که مورد نیاز هر قرآن پژوه خواهد بود.

2 – از لحاظ تفسیرِ معروف به «تفسیر قرآن به قرآن» نیز، از آنجا که در هر عنوان، تقریبا تمام آیاتِ هم محتوا جمع آوری شده اند، هر قسمت میتواند از لحاظ هم افزائیِ فهمِ قسمت های دیگر کمک باشد، و مغز تفسیرِ قرآن به قرآن هم همین است.

حروف مقطعه

يس ﴿1﴾

قَسَم ها

وَالْقُرْآنِ الْحَكِيمِ ﴿2﴾

ارتقاء روحیه آنحضرت

إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ ﴿3﴾ عَلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ ﴿4﴾

ماهیت قرآن

تَنزِيلَ الْعَزِيزِ الرَّحِيمِ ﴿5﴾  

تبیین رسالت آنحضرت

لِتُنذِرَ قَوْمًا مَّا أُنذِرَ آبَاؤُهُمْ فَهُمْ غَافِلُونَ ﴿6﴾ لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ عَلَى أَكْثَرِهِمْ فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ ﴿7﴾ إِنَّا جَعَلْنَا فِي أَعْنَاقِهِمْ أَغْلاَلاً فَهِيَ إِلَى الأَذْقَانِ فَهُم مُّقْمَحُونَ ﴿8﴾ وَجَعَلْنَا مِن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدًّا وَمِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَيْنَاهُمْ فَهُمْ لاَ يُبْصِرُونَ ﴿9﴾ وَسَوَاء عَلَيْهِمْ أَأَنذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنذِرْهُمْ لاَ يُؤْمِنُونَ ﴿10﴾ إِنَّمَا تُنذِرُ مَنِ اتَّبَعَ الذِّكْرَ وَخَشِيَ الرَّحْمَن بِالْغَيْبِ فَبَشِّرْهُ بِمَغْفِرَةٍ وَأَجْرٍ كَرِيمٍ ﴿11﴾

آیات الهی

إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي الْمَوْتَى وَنَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ وَكُلَّ شَيْءٍ أحْصَيْنَاهُ فِي إِمَامٍ مُبِينٍ ﴿12﴾

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

آیه 2 قسم و آیه 3 جواب آن است.

آیه های 8 تا 10 فرع است بر آیه7.

فعل خداوند قانونمند است

چنانکه در آیه های 8 و9 می بینیم، خداوند اموری را به خویش نسبت میدهد. با توجه به تیتر فوق (که قبلاً نیز بارها ذیل آن بحث کرده ایم) همه مواردی که در آیه های 8 و 9 ذکر شده قانونمند است یعنی خداوند برای انجام آنها نظامات و سیستمهائی قرار داده ، و اگر تیتر قبلی را که مربوط به آیه 7 است مجدداً از نظر بگذرانید موضوع فوق روشنتر میگردد.

 

در باره این پاراگراف

این پاراگراف بار آموزشی و دلداری به آنحضرت دارد.

می فرماید ای پیامبر وسیله کارت این قرآن است که فرو فرستاده خدای عزیز رحیم است تا مردمی را که استعداد دارند هشدار دهی و فکر نکن که هشدارهایت روی همه تاثیر خواهد داشت، زیرا عده ای از آنها چنان اند که غرق در مشکلات و وابستگی هایی هستند که مانعشان خواهد بود که هدایت یابند، و تو فقط وظیفه هشدار دهندگیت را انجام بده و بقیه امور را بما واگذار. والبته مفهوم اخیر به طرق گوناگون دائما در قرآن تکرار شده است.

آن «قول» که بر آنها فرود آمد

در باره آیه 7 و آن «قول» که بر آنها فرود آمد، با توجه به سوره­های قبلی، نتیجه نوعی لجبازی و اصرار بیجا و ادامه دادن به روش گناه آلود زندگی مالوف شان در مقابل سخن حق است (شبیه آنچه در سوره­های قمر و نوح و سوره­های قبلی همین فصل - دخان و زخرف و جاثیه و مؤمن و احقاف و امثال آنها - دیدیم) که نتیجه­اش ایمان نیاوردن صاحبان این نوع رفتارها است. بعبارت دیگر «قول» مذکور به این معنی است که «اگر کسانی در مقابل حق لجبازی و مخالفتِ بیجا کنند، توفیق ایمان از آنان سلب خواهد شد»

دوره طولانیِ بی پیغمبری

با توجه به آیه6 ، اشخاص مورد بحث آیات7 تا10، فرزندان ونوادگان کسانی بودندکه پیامبرانی درمیان خود نداشتند.

به عبارت دیگر، چند نسل بی پیغمبری، سبب ایجاد چنان انحرافات فکریی شده بود که اکثریت آنان به جائی رسیدند که در زمان نزول این سوره، هشدارهای پیامبر(ص) در آنان اثری نمیکرد.

اما ، نکته ای که نمیتوان آن را از نظر دور داشت این است که لحن خداوند در آیه6 (که آیه اصلی هم هست) لحن «پوزش پذیرانه» است، که بر«تندی» لحن چهارآیه بعدی سایه می افکند، وبرای یپامبر(ص) هم این پیام را دارد که نباید توقع تاثیر فوری داشته باشی.

اغلال

جامعه مخاطب پیامبر (ص) نان بت پرستی را میخوردند.

360 بت قبایل عرب که در یک جغرافیای وسیع پرستش میشدند در کعبه نگهداری میشد و پیروان ادیان بت پرستی هر از گاهی به آنجا می آمدند و به بت ها تقدیم هدایا میکردند که به سران قریش میرسید و قسمتی از آن در قبیله های زیر مجموعه قریش خرج میشد و علاوه بر این رسم «حج» نیز در میان قبایل کاملا مرسوم و برای اهالی مکه درآمد زا بود که ابرهه را به طمع انداخت که این خوب کاسبیی است و خوب است کعبه را خراب کنم و این مراسم را به یمن منتقل کنم و سودش را ببرم که داستانش درسوره فیل آمده که چگونه نابود شد.

و قسمتی از سرمایه دو سفر بزرگ به شام و یمن و جاهای دیگر که شریان حیاتی شان بود از نذور تقدیمی به بتها تامین میشد و احترامی که همه قبایل برای کعبه قایل بودند برای اهل مکه امنیت کاملِ بی زحمت تامین میکرد، به عبارت دیگر بت پرستی برای اهل مکه هم نان داشت و هم احترام و هم امنیت!

علاوه بر اینها تخصص های جنبی این مطلب یعنی شتر داری و کرایه دادن شتر و پرورش شتر و راهنمائی قافله ها و امثال این امور سبب سرمایه گذاری ها و ایجاد تخصص هائی میشد که زندگی خیل عظیمی از مردم را تامین میکرد و زیر بنای همه این چیزها بت پرستی بود.

حالا یکنفر پیداشده و میگوید من پیغمبر خدا هستم و میگویم بت ها را رها کنید و به خدای واحد بگروید!

معنی سخن او چه بود؟

معنی سخن او این بود که نانِ بت  پرستی خوردن موقوف! سروریِ حاصل از خدمت بت ها کردن تعطیل! امنیت حاصل از احترام قبایل برای بت ها تمام!

انصافا اگر ما بجای مخاطب های آن روزهای آنحضرت بودیم و پوست و گوشت و استخوان و خانه و زندگی ما و پدران ما و پدربزرگ های ما و اولاد ما و نوادگان ما به بت پرستی وابسته بود با کسی که چنین ادعائی میکرد چه رفتاری در پیش میگرفتیم؟ اصلا ذره ای روی سخنانش تعمق میکردیم؟ کمر به قتلش نمی بستیم؟

این اغلال و این سدّ که در آیه 9 گفته شده اینهاست.

امام مبین

تا کنون دو اصطلاح لوح محفوظ (سوره بروج) و ام الکتاب (سوره زخرف) را داشته ایم که مربوط است به منشاء الهی قرآن (و تورات و انجیل و غیره) و این اصطلاح «امام مبین» که در آیه 12 آمده، از آن نوع نیست، بلکه از نوع «مخزن و بایگانی اطلاعات اعمال و نیات و افکار هر فرد انسانی است که در آخرت مورد استناد قرار خواهد گرفت»

در هر حال، به ترتیب نزول که ببینیم، این مفهوم جدید است.

ترجمه تفسیریِ آزاد

بسم الله الرحمن الرحيم

يس (1) قسم به قرآن پر حکمت (2) که تو حتمأ از فرستادگان الهی میباشی (3) که بر جاده اي مستقيم قرار داری (4) با قرآنِ فرو فرستاده آن خدای پيروزمند مهربان (5) تا هشدار دهي مردمي را که به پدرانشان هشدار داده نشد و آنها غافلند (6) البته آن قانون الهی بر اکثرشان فرود آمد و آنها ايمان نمي آورند زیرا در نپذیرفتن پیام تو لجبازی میکنند و بالاخره شکست میخورند (7) آنها گرفتارانی هستند که گوئی در گردنهايشان غُل هائي باشد که تا چانه هايشان را هم گرفته باشد که ديگر نتوانند گردنهاشان را تکان دهند (8) و جلوي رويشان و پشت سرشان نیز سّدي قرار داشته باشد که ديگر نتوانند بينند (9) و با این حالی که اینها دارند برايشان فرقي نميکند که هشدارشان بدهي يا ندهي در هر حال ايمان نخواهند آورد (10)  جز اين نيست که تو فقط موفق به تاثیر هشدار در کسانی میشوی که از آن پندها که در قرآن است پيروي کنند و بطور نهاني از خداوند رحمان بيم داشته باشند، و لذا آنها را به آمرزشي و پاداشي گرامي مژده شان ده (11) البته ما همگان را پس از مرگ زنده ميکنيم و حساب آنچه را که از پيش برای زندگی اخروی خویش فرستاده اند و همچنین حساب آثارشان را داریم و همه چيز را در جایگاهی مهم به دقت شماره میکنيم (12)