پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را)  در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:

درس: ساختن ثبوتي شخصيت مسلمانان از طريق صدور آيات احکامي و اخلاقي، و ساختن سلبي آنان از طريق ارائه الگوهاي لازم الاجتناب (مانند کفار و منافقان)

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: ای مسلمانان! چسبیدن به معارف حق، و وحدت، و امر بمعروف و نهی از منکر، از عناصر اصلی ساخته شدن شخصیت شما است.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوَاْ إِن تُطِيعُواْ فَرِيقًا مِّنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ يَرُدُّوكُم بَعْدَ إِيمَانِكُمْ كَافِرِينَ ﴿100﴾ وَكَيْفَ تَكْفُرُونَ وَأَنتُمْ تُتْلَى عَلَيْكُمْ آيَاتُ اللّهِ وَفِيكُمْ رَسُولُهُ وَمَن يَعْتَصِم بِاللّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ ﴿101﴾ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلاَ تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَأَنتُم مُّسْلِمُونَ ﴿102﴾ وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِيعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ وَاذْكُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنتُمْ عَلَىَ شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَكُم مِّنْهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ ﴿103﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! این دین شما سبب قوت و عزت شماست

2

وَلْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿104﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! برای بهبود امور، داوطلب شوید، و گروه پیشتار درست کنید

3

وَلاَ تَكُونُواْ كَالَّذِينَ تَفَرَّقُواْ وَاخْتَلَفُواْ مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَأُوْلَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ ﴿105﴾ يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوهٌ وَتَسْوَدُّ وُجُوهٌ فَأَمَّا الَّذِينَ اسْوَدَّتْ وُجُوهُهُمْ أَكْفَرْتُم بَعْدَ إِيمَانِكُمْ فَذُوقُواْ الْعَذَابَ بِمَا كُنْتُمْ تَكْفُرُونَ ﴿106﴾ وَأَمَّا الَّذِينَ ابْيَضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفِي رَحْمَةِ اللّهِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ﴿107﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! اختلاف و تفرقه، علاوه بر ذلت دنیوی، عذاب اخروی هم دارد

4

تِلْكَ آيَاتُ اللّهِ نَتْلُوهَا عَلَيْكَ بِالْحَقِّ وَمَا اللّهُ يُرِيدُ ظُلْمًا لِّلْعَالَمِينَ ﴿108﴾ وَلِلّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَإِلَى اللّهِ تُرْجَعُ الأُمُورُ ﴿109﴾

ریزدرب: ای پیامبر! عمل کردنِ قومت به این اصول به نفع خودشان است

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 میفرماید توجه به خداوند و نعمت وحي و دقت در محتواي قرآن کريم از سبب هاي اعتلاء شخصيت است و يکي دیگر از محورهاي ساخته شدن شخصيت ، درک ترجيح بهشت بر نعمت هاي فاني و توجه و استغفار است و اینکه کفار اعم از گذشتگان ومعاصران از رشد شخصيتي بازماندند و در دنيا و آخرت زيانکار شدند.

در پاراگراف 2 می فرماید : ای پیامبر ! توجه پیروانت را به این آیات و صفات وافعال الهی جلب کن و به نکوهش اهل کتاب پرداخته، که با علم و عمد در دین خدا اختلاف کردند و به آیات خدا کافر شدند و پیامبرشان و اهل عدالت را کشتند و از اینکه کتاب خدا بین آنها حکم کند سر ­پیچیدند و ای پیامبر به پیروانت توصیه کن از اهل کتاب فاصله بگیرند .

در پاراگراف 3 می فرماید : ای پیامبر ! نگذار اهل کتاب با مغلطه گری پیروان «مکتب ندیده» ات را بفریبند وآنها رابه روش دیگر درمیدانی متفاوت به چالش بکش .

در پاراگراف 4 می فرماید : ای پیامبر اهل کتاب را دعوت به  گفتگو حول مشترکات اعتقادی کن  و ای مسلمانان ! اهل کتاب چنین اخلاق و رفتــار زشتی دارنـد (والبته بعضی ازآنها خوب هم هستند اما در اقلیت می باشند) ، لذا شما نسبت به آنها نه تنها محتاط باشید بلکه بهتر است آنها را به چشم دشمن نگریسته و فعلا از آنها دوری کنید .

در پاراگراف 5 می فرماید : ای پیامبر ! اهل کتاب ازلحاظ «حقانیت» مشکل های جدّی دارند ، سعی کن مسلمانان را به شدت ازآنها دور نگهداری، و پیروانت را به اهمیت حج آگاه کن و توانمندهای آنان را به بجا آوریِ آن تحریض کن و با رفتارهای کافرانه و خصمانه اهل کتاب بطور آشکار برخورد کن و ای مردم ! تا ازآن چیزهائی را که دوست می دارید در راه خدا نبخشید به رشد و ارتقاء شخصیتی که سزاوارش هستید نمی رسید و نکوهش اهل کتاب که حکم تورات را بر مبنای خواسته دل تغییر دادند .

در این پاراگراف می فرماید : ای مسلمانان ! از کفار اهل کتاب اطاعت نکنید وتقوای حقیقی پیشه کنید و اهل دعوت به خیر و امربه معروف و نهی ازمنکرباشید وبه ریسمان خداوند چنگ بزنید ومبادا ازراه حق متفرق شده واختلاف پیشه کنید .

4 - سوالات

1 – از کلمه «فریقا» (آیه 100) چه استنباطی دارید؟

5 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

اینک مسلمانان از آزار و اذیت و توطئه­های تمام نشدنی مشرکان مکه آزاد شده و همراهِ راهنمایِ دوست­داشتنیِ خویش در سرزمینی جدید در آغوش برادرانی که به عقیده آنها هستند و در کارِ زندگی یاریشان می­کنند روزگاری پرنشاط و پرامید می­گذرانند و در یک جنگ نابرابر نیز پیروز شده­اند و پر از امید و شادی هستند.

در بین آنها منافقانی هم هستند که در اندیشۀ بستن بار خود و استفاده از فرصت­ها و سواری بر امواج مطلوب می­باشند و نه به اصل عقیده کار دارند و نه به مهاجر و انصار. آنها فقط در این فکرند که از این شرایط جدید چگونه می­توانند حداکثر استفاده را به نفع خویش بکنند. اما مسلمانان که توده عظیمی هستند، عظمتی تشکیل داده­اند که هم در چشم منافقان ترسناکند و هم در چشم همسایگان یهودی خویش که درباره آنها چنین فکر نمی­کردند.

یهودیان خود را «قوم برتر» و «قوم برگزیده» تصور می­کردند و انتظار ظهور پیغمبری را هم داشتند اما تصور آنها این بود که آن پیغمبر و پیروانش همگی تابع آنها باشند نه اینکه جامعه­ای تشکیل دهند مستقل و خود اتکا و متوجه به یک جهت خاص که با جهت آنها همجهت نیست و بدتر از همه هم آنکه جهت آنها از جهت خودشان (یهودیان) بهتر است و این درد را چه کنند.

لذا یهودیان این استراتژی را در پیش می­گرفتند که ظاهراً با مسلمانان اظهار همراهی کنند اما واقعاً اگر بشود، تیشه را به ریشه آنها بزنند و اگر شد بکلی نابودشان کنند.

علاوه بر اینها یهودیان هم فعالند و مطابق آنچه از آیه 100 فهمیده می­شود  عده­ای از یهودیان دنبالِ تک­تکِ بعضی از مسلمانان که تصور می­کردند ظرفیت اغوا دارند راه می­افتادند که آنها را به وسایل مختلف از اسلام خارج کنند.

در این اوضاع و احوال است که توصیه فرموده «انجمن های نخبگان» تشکیل دهید و بطور سازمان یافته به چیزهای خوب وادارید و از چیزهای بد جلوگیری کنید.

6 - آیات برجسته این پاراگراف

آیه های 102 تا 104 به دلایل مکررِ پیشگفته از آیات برجسته قرآنی است.

7 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه های 105 و 106 و 107 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.

8 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما.

9 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

چسبیدن به معارف حق، و وحدت، امر بمعروف و نهی از منکر، از عناصر اصلی ساخته شدن شخصیت بشر است.

10 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیه های 108 و 109 ، بقیه آیه های این پاراگراف «برای اولین بار» است.

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

آیه 101 فرع است بر آیه 100 و این واضح است .

همچنین است وضع آیه های 106 و 107 نسبت به آیه 105 و قبل از آن .

دریافت­های کوتاه مستقیم

آیه 102: فهمیده می­شود که تقوا درجات مختلفی دارد و هر کس هم ظرفیت خاصی دارد. و هر کس باید مطابق حداکثر ظرفیت خویش به دنبال تقوا باشد.

آیه 103: اشاره به شرایط قبل از اسلام است که آنها دائماً بر سرِ چیزهای واقعاً جزئی و بی­اهمیت در جنگ و جدال و از لحاظ عقیدتی نیز در گمراهی مطلق بودند اما اینک در سایه قرآن و پیامبر چنان شده­اند که خودشان بر آن واقفند. آنها موجب رشک و حسد یهودیان و سبب ترس منافقان و سبب امید خویشتن شده­اند و همه اینها بدست نیامده مگر در اثر اعتقاداتِ صحیحِ حاصله از این قرآن و این پیامبر.

امر به معروف و نهی از منکر از آنچه تصور می­شود بالاتر است

آیه 104 نشان می­دهد که دستور امر بمعروف و نهی از منکر یک دستور عمومی نیست و تک­تک افراد ملزم به انجام آن نیستند بلکه فرموده «عده­ای از شما»

این «عده» چطور باید شناسائی و چطور تشکیل و چطور سازماندهی و چطور عمل کنند؟

این جزئیات را معین نکرده اما همین مقدار هم که ذکر کرده از آن چنین فهمیده می­شود که امر بمعروف و نهی از منکر عمل اشخاصی متفرق و پراکنده نیست بلکه نوعی انسجام سازمانی از کلمه «امت» که کلمه «عده­ای» بعنوان ترجمه آن گذاشته شده، فهمیده می­شود.

در جانِ کلمه «امت» همگرایی­های خاص فکری نهفته است و یعنی اینکه در توده­های عظیم «امت اسلامی» که آیات قرآن و رهنمودهای رسول همگرائی آنها را تأمین می­کند، باید یک «امت کوچکتر» دارای ویژگیهای برتر و بالاتر وجود داشته باشند که آنها همگان را به معروف امر و از منکر نهی کنند. بعبارت دیگر نوعی «انجمن نخبگان» در داخل «امت بزرگ» توصیه شده است که از ویژگیهای آنهاد باید اهل خیر بودن، اهل چیزهای پسندیده بودن، تنفر از چیزهای ناپسند داشتن، انسجام سازمانی داشتن، مواضع تعریف شده هماهنگ داشتن، بوده باشد.

ترجمه تفسیریِ آزاد

اي مسلمانان! اگر از عده اي از اهل کتاب پيروي کنيد شما را پس از ايمانتان به کفر بازميگردانند (100) و چگونه به كفر بازگردید در حاليکه آيات خدا بر شما خوانده ميشود  و رسولش در بين شماست؟ و کسي که خود را به خداوند بسپارد بسوي صراط مستقيم هدايت شده است (101) اي مسلمانان! از خداوند چنان پروا کنيد که سزاوار پروا کردن است، و مبادا بميريد مگر اينکه مُسلم باشيد (102) و همگي ، خود را به ريسمان خداوند بسپاريد ، و متفرق نشويد ، و نعمت خدا را برخويش بيادآوريد، آن هنگامي که دشمنان يکديگر بوديد ، و خداوند بين شما الفت برقرار کرد ، و به نعمت او برادران يكديگر شديد ، وبر لبه پرتگاهي از آتش بوديد ، و شما را از آن برگرفت . خداوند آياتش را چنين برايتان بيان مي کند شايد هدايت يابيد  (103) و بايد از ميان شما عده اي باشند که بسوي امور خير دعوت کنند ، و به چيزهاي پسنديده فرمان دهند، و از چيزهاي ناپسند جلوگيري کنند، و آنها همان رستگارانند (104) و مانند کساني نباشيد که متفرق شدند و اختلاف کردند، آنهم پس از اينکه آن دليل هاي روشن بسويشان آمد ، که عذابي بزرگ خواهند داشت (105) در روزي که چهره هائي سفيد و چهره هائي سياه است، به روسياهان خطاب ميشود آيا پس از ايمانتان کافر شديد؟ پس آن عذاب را بسبب آن کفري که مرتکب شديد بچشيد (106) و به روسفيدان نيز خطاب ميشود داخل رحمت خدا شوید که در آن جاودانید (107) ای پیامبر! اين آيات خداست که به حق بر تو ميخوانيم ، و خداوند هيچ ظلمي براي جهانيان نميخواهد (108) و آنچه در آسمانها و زمين است مال خداست و همه امور بسوي او برميگردد (109)