پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف

درس: اي مسلمانان! به تکاليف عبادي که از سوي خدايتان مقرر شده و لو اينکه سخت به نظر آيد رو کنيد و راه خود را کاملاً از کافران جدا نمائيد.

درب : حج واحکام مرتبط با آن سبب رشد و تعالي شما مسلمانان است.

2 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 می فرماید : ای مردم ! قیامت رادرپیش دارید لذا ازخداوند پروا کنید و به نکوهش بحث و جدلِ بدون علم و پیروی القائات شیطانی می پردازد و اینکه خداوند همانطورکه شما را ازاجزائی ســــاده آفرید میتواند دو باره این کار رابکند و درباره خداوند مجادله بیجانکنید و درباره عبادتش به انحراف متمایل نگردید .

در پاراگراف 2 می فرماید : ای کفار ! مگرشما فکرنمیکردید این پیامبر-ص-هرگز موفـق نمیشود؟ (اینک که او ازدسترستان خارج شده) در فکر و کارهایتان تجدید نظر کنید و اینکه البته درآخرت بین کافرو مومن فرق زیادی هست ، اما ازمیان کافران آنهائی که «مفسد فعال» باشند وضعشان خیلی سخت ترخواهد بود .

در این پاراگراف می فرماید : ای مردم ! حج و احکام امور مرتبط با آن سبب تعالی انسانی شما است .

3 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

اینک ، در دوره نزول آیات 15 تا 18 ، پیامبر خدا (ص) از دسترس کافران دور شده و آسیب­رسانی به او و همراهان هجرت کرده اش یک درجه مشکل­تر شده است.

اینک روحیه مسلمانان، چه آنانکه با پیامبر(ص) هجرت کرده­اند و چه آنانکه هنوز هجرت نکرده­اند اما آرزویش را دارند، بسیار بهتر و قوی­تر شده است و این کاملاً برای کفار محسوس است و همین سبب غیظ و ناراحتی فوق­العاده آنان است. و آیه 15 آنان را به عقلانیت دعوت می­کند .

در آیات فوق سه نکته را خاطر نشان می­فرماید:

1- خداوند هر کار که بخواهد می­کند اما یکی از عناصر اصلی فعل خداوند این است که به مؤمنان کمک کند.

2 - اعمال کفار در جهت جلوگیری از الطاف الهی کمکی نمی­کند.

 3- هدایت بدست خداست .

4 - پیشگوئی های تحقق یافته

در آیات 26 تا 37 با شرح و تفصیلی که در مورد احکام حج داده در حقیقت یک پیشگوئی واضح نموده که شما به حج خواهید رفت و این مناسک را انجام خواهید داد.

5 – کلیدهای تفسیری

کل این پاراگراف (آیه های 26 تا 37) یک پرانتز است ، دلیلش هم اینکه اگر انتهای آیه 25 را به ابتدای آیه 38 وصل کنیم خواهیم دید روال سخن صاف و بی اعوجاج خواهد بود .

6 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

7 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

حج واحکام مرتبط با آن سبب رشد و تعالي شما مسلمانان است.

8 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

با توجه به ترتیب نزول سوره ها ، تقریبا تمام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است .

شرح مختصر

در رابطه با عمل عبادیِ حجّ

در این بند مطالبی راجع به حج آمده است که از آن این نکات فهمیده می­شود:

1- مسجدالحرام از جهاتی برای ساکن و مسافر یکسان است. (آیه 25) (البته اینکه از چه جهت یکسان است ذکر نشده و در آیات سوره بقره یا روایات ذکر خواهد شد)

2- در مسجدالحرام اراده ظلم و انحراف ممنوع است. (آیه 25) البته اینکه ظلم و انحراف موردنظر دقیقاً چه مواردی باشد معین نشده و در آیات و روایات بعدی تعریف خواهد شد.

3- مقام کعبه و مسجدالحرام بسیار رفیع است زیرا خداوند یک پیغمبر مهم خویش را مأمور خدمت در آن نموده است. (آیه 26)

4- حج، یک عبادت عام مردمی است و شامل همه افراد اعم از فرادست و فرودست می­شود. (آیه 27)

5- معامله و تجارت در حج نه تنها اشکالی ندارد بلکه یکی از اهداف حج است. (آیه 28)

6- عبادات خاص حج در مدت معینی انجام می­شود. (آیه 28)

7- مردم باید نظافت کنند (آیه 29) (البته نوع نظافت را ذکر ننموده و در آیات و روایات بعد ذکر خواهد شد).

8- مردم باید نذرهای خویش را ادا کنند. (آیه 29)

9- طواف «خانه کهن» (کعبه) پس از نظافت و ادای نذرهاست. (آیه 29)

10- کعبه قبل از حضرت ابراهیم(ع) نیز وجود داشته و مقدس و محترم هم بوده است. (آیه 29)

11- خوردن چارپایان (غیر از استثنائاتی) برای مردم حلال است. (آیه 30)

12- رابطه­ ایست بین حلالیت چارپایان و عدم پرستش­ بت­ها. (آیه 30)

13- همچنین رابطه ­ایست بین حلالیت چارپایان و اجتناب از گفتار ناروا (آیه 30)

14- حج برای مردم دارای منافع است. (آیه 33)

15- انتهای عمل حج «بسوی خانه کهن» (کعبه) است. (آیه 33)

16- قربانی کردن نیز از جمله اعمال حج است. (آیه 36)

17- «چارپا»ئی که بیشتراز همه درآن روزها (برای قربانی) رایج بود، شتر است (آیه 36)

18- قبل از نزول این آیات رسم بود که گوشت و خون قربانی را به خدا (خدایان) تقدیم کنند اما در اسلام این رسم منسوخ شده است. (آیه 37)

19- حج یکی از عبادات بسیار مهم است. (آیه ­های 25، 26، 27، 30 و 32)

دریافت­ های مستقیم کوتاه

آیه 28: چنین فهمیده می­شود که حلال کردن گوشت حیوانات برای آدمی لطف بزرگی بوده که به انسان شده و پاسخ آن نیز عباداتی مانند حج و انفاق در راه خداست.

آیه 31: چنین فهمیده می­شود که اعتقاد به خداوند واحد «ریشه» آدمی است و هرکس که خود را از چنین اعتقادی محروم می­کند خود را «بی­ریشه» و «بی­صاحب» کرده و عادیست که در این جهان پهناور بفوریت و سهولت نابود شود.

آیه 36: واقعاً تصورش را بکنید یک شتر بالغ معمولی با آن هیکل بزرگ چنان در مقابل انسان رام است که یک بچه ده ساله نیز آنرا اینطرف و آنطرف می­برد.

جمع بندی و تفسیر

و هنگامي را ياد كن که ابراهيم را در محل آن خانه جاي داديم ، (و گفتيم) چيزي را شريکم مکن ، و خانه ام را براي طواف کنان و نمازگزاران و رکوع و سجده کنان پاکيزه دار (26) و در ميان مردم اعلام حج کن که بسويت بيايند . چه پياده ، و چه بر مرکب هاي لاغري که از هر دره عميقي آمده باشند (27) تا به منافع خويش برسند ، و نام خداوند را در روزهاي معيني بر چارپايان زبان بسته اي كه روزيشان كرده ايم ببرند (و قرباني كنند) .(که) از آن بخوريد و به تنگدست فقير نيز بخورانيد (28) آنگاه بايد چرکها را دور کرده ، و نذرهايشان را ادا ، و بر اين خانه کهن طواف کنند (29) چنين است . و هر کس که حرمت هاي خداوند را بزرگ دارد ، براي او نزد پروردگارش بهتر است . و چارپايان براي شما حلال شد ، غير از آن چيزهائي که بر شما خوانده ميشود . پس ، از پليدي ناشي از بت ها و نيز از گفتار نابجا دوري کنيد (30) براي خداوند معتدل و نامشرک باشيد ، و هرکس که شرک ورزد مانند آن است که از آسمان سقوط کرده و پرندگان او را ربوده باشند ، يا اينکه باد او را به مکاني دور بيفکند (31) چنين است . و هر کس که شعائر خداوند را بزرگ دارد نشانه تقواي دلهاست (32) برايتان تا سر آمدي معين در آن منافعي است ، آنگاه پايان آن (مراسم) ، بسوي آن خانه کهن است (33) و براي هر امتي روشي قرار داديم تا نام خدا را بر آنچه از چارپايان روزيشان كرده ايم ياد کنند . و خدايتان يکي است ، پس تسليم او شويد و فروتنان را مژده ده (34) همانها که وقتي خداوند ياد ميشود دلهاشان ميلرزد و بر آنچه به آنان ميرسد صبر مي کنند و نماز بپا ميدارند و از آنچه روزيشان کرده ايم انفاق مي کنند (35) و (قرباني) شتران تنومند را برايتان از شعائر خداوند قرار داديم که در آن براي شما خير است ، پس نام خدا را بر آنها هنگام ايستادنشان ببريد . و وقتيکه پهلويشان به زمين آمد ، از آنها بخوريد و به فقير وسائل بخورانيد . بدينگونه آنها را رام شما کرديم شايد شکرگزار باشيد. (36) هرگز گوشت و خون آنها به خداوند نميرسد وليکن تقواي شما به او ميرسد . چنين برايتان رامشان کرديم تا خداوند را براي هدايتي که برايتان پيش آورد به بزرگي ياد کنيد و نيکوکاران را مژده ده (37)