X

﴿ بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ﴾

لِإِيلَافِ قُرَيْشٍ ﴿1﴾ إِيلَافِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاء وَالصَّيْفِ ﴿2﴾ فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هَذَا الْبَيْتِ ﴿3﴾ الَّذِي أَطْعَمَهُم مِّن جُوعٍ وَآمَنَهُم مِّنْ خَوْفٍ ﴿4﴾

 

بسم الله الرحمن الرحيم

قریش براي (اداء شکرانهء نعمت بزرگِ) همبستگي (1)همبستگيی (که سبب) مسافرتهاي زمستاني و تابستاني (آنها است) (2) بايد صاحب اين خانه را (که خداوند باشد) عبادت کنند (3) همو که آنها را پس از گرسنگي غذا ، و پس از ترس امنيت داد (4)


قبلی:  سوره علق سوره علق
بعدی:  سوره تکاثر سوره تکاثر
Print
303 بار مطالعه شده است

فایل ها برای دانلود

پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره (از راه اول)

( جدول1)

آيه

عنوان

 اصلی

عنوان

فرعی

شرح

تعداد

کلمه

1و2

مردم

انسان

نعمتی که استفاده می کنند.

6

3

مردم

احکام

بايد عبادت کنند.

1

3

خداوند

صفات

رب اين خانه.

3

4

خداوند

نعمات

غذا و امنيت

6

جمع

16

 

 

 

 ( جدول درج ها)

شماره

عنوان

اصلی

عنوان فرعی

دارای اکثريت

ذکر مختصر درج مربوطه

درصد

1/3

خداوند

نعمت

غذا و امنيت و خانه کعبه

3/56

2/3

مردم

انسان

نعمتی که استفاده ميکنند-

بايد عبادت کنند

7/43

 

 

درس: عبادت، پاسخ شایسته نعمتهای الهی است

 

 

البته دو جدول فوق اول و آخرِ جدول هاست، جدول های وسط را برای رعایت اختصار حذف کردیم، اما کسانی که حوصله دارند میتوانند موردِ سوره فجر را که در کتاب «آموزش تفسیر قرآن» در سایت: http://jamal-ganjei.com/ با تمام جدول هایش (به عنوان نمونه و الگو) ملاحظه فرمایند.

2 - عصاره محتوای پاراگراف از راه دوم

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

لِإِيلَافِ قُرَيْشٍ ﴿1﴾ إِيلَافِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاء وَالصَّيْفِ ﴿2﴾

ریزدرب: قریش با هم همبستگی دارند

2

فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هَذَا الْبَيْتِ ﴿3﴾ الَّذِي أَطْعَمَهُم مِّن جُوعٍ وَآمَنَهُم مِّنْ خَوْفٍ ﴿4﴾

ریزدرب: قریش می باید خداوندِ صاحب نعمت را عبادت کنند

 

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درس سوره که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درس مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

 

4 - سوالات

1- بزرگ ترین نعمت محسوس مخاطب های اولیه این آیات چه بود؟

2- چرا از میان صفات الهی فقط «پرودگار این خانه» برجسته شده؟

3 – تنوین روی انتهای کلمات جوع و خوف از باب بزرگ نمائی است یا کوچک نمائی؟

4 – هر کدام از دو کلمه مذکور یادآور چه وقایعی بود؟

5 – حالت کلی این پاراگراف چگونه است؟(تعرضی؟ ارشادی؟ یا.....؟)

6 – بین آیه های 1 و 2 موضوعِ کدام کلید تفسیر قرآن اتفاق افتاده؟

7 – با توجه به کلمه «ایلاف» اولا از لحاظ ادبی این کلمه را مورد توجه قرار دهید و ثانیا بیان کنید که ریشه اجتماعات پایدار بشری چیست؟

8 – راجع به «ل» در ابتدای آیه 1، و نوع آن، با دلیل، توضیح دهید.

9 – در آیه 2 چرا «هِم» را دنبال ایلاف قرارداده؟

10 – در آیه 2، ذکر نعمتِ مسافرت های زمستانی و تابستانی پس از نعمتِ ایلاف به چه علت صورت پذیرفته؟

11 – در آیه 2 بین دو کلمه ایلافهم و رحله موضوعِ کدام کلید تفسیر اتفاق افتاده؟

12 – در آیه 2 چرا زمستانی را مقدم بر تابستانی آورده؟

13 – از لحاظ معنی چه ربطی است بین آیه های 1و2و3؟

 

 

5 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

قریش قبیله  بزرگی بود که قبایل زیادی را زیر مجموعه خویش داشت که مجاور کعبه بودند و از «صنعت توریسمِ» مجاورت مکه (عمل حجّ که قبایل عربِ خارج از مکه بسیار دلبسته اش بودند) استفاده می کردند،

 زیرا همه قبایل عرب برای کعبه حرمت قائل بودند و لذا متعــرض مجــاوران آن نمی شدند، و این امنیت و آرامش در بطن آن توحش گسترده، نوعی تمدن بوجود آورد که امکان برنامه ریزی استراتژیک معیشتی را (که عمده آن سفرهای زمستانی و تابستانی آنها به شام بود) برای آنان فراهم می کرد، که سرمایه عمده این تجارت نیز نذور دریافتی بود.

 این سوره شبیه به یکنوع «اعلامیه سیاسی» است که قریش را در قبال این نعمتهای مهــم متعهد می نماید و بعبارتی اولین تعرضِ دیپلماتیکِ حق طلبانۀ نهضت اسلام نسبت به جامعه محیطی خویش است، و همچنین اعلام موجودیت آن نیز می باشد.

 چنانکه دیدیم قبل از این سوره تعداد قابل توجهی سوره ها، حاوی مطالبِ خالصِ پایه ایِ اعتقادی نازل شده بود که تقریباً ریشه تمام مطالب اعتقادی است که بعدا به پیامبر(ص) وحی شد.

اما سوره های این فصل (سوره علق و این سوره و سوره های بعدی) نوعاً حالت اعلام موجودیت و تعرض خفیف و ظریف دیپلماتیک دارند و کم کم از حالت «اعلامیه ایِ صِرف»، وارد فاز « ورود به جریان برخورد با واقعیت های ملموس و مشکلات پیشِ روی رسالت» می گردند.

6 - زاویه با تفاسیر رایج

1 : (المیزان) : اين سوره بر قريش منت مى‏گذارد كه خداى تعالى با اين دفاعى كه از مكه كرد شما را در انظار، مورد احترام قرار داد تا بتوانيد با امنيت كامل بدون اينكه راهزنان متعرض شما شوند كوچ تابستانى و زمستانى خود را به منظور تجارت انجام دهيد، آن گاه دعوتشان مى‏كند به توحيد و عبادت رب بيت، و سوره در مكه نازل شده است.

اولا در «غرض سوره» (فوق) که باید یک متن خلاصه باشد از متن خود سوره پرحجم تر است،

ثانیا  «درس» سوره (را که از طریق محاسبه استخراج کرده ایم) این است : عبادت، پاسخ شایسته نعمت های الهی است.

7 - پیشگوئی های تحقق یافته

ازآنجا که حدود بیست سال پس از نزول این سوره مدلولِ آیه 3 به واقعیت پیوست، میباید این سوره را در عدادِ سوره هایِ دارایِ بارِ «وعده های تحقق یافته» تلقی نموده و در زمره معجزات قرآنی محسوب نمود.

 

8 - در این پاراگراف، کدام فقرات، فوق ذهنیات معاصران نزول است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

دو صحنه را در ذهن خویش مجسم کنید:

صحنه 1: روز نزول همین سوره است که آنحضرت ضعیف و یارانش کمتر از تعداد انگشتان است.

او سوره را بر مردم میخوانَد، رهگذران و بیکاران و حج گزارانِ مختلف می شنوند، و از روی تمسخر و انکار و تعجب سر تکان میدهند، و برخی هم خبرش را برای روسای قبایل نقل میکنند، و آنها نیز علاوه بر حالاتِ پیشگفته غضبناک هم میشوند و با خویش یا به دیگران میگویند این یتیم ابوطالب چه درشتگوئی هائی میکند!

 

صحنه 2: روز فتح مکه است، تمام قریش «امان» آنحضرت را شنیده و برای حفظ جان خویش به خانه ها رفته و در ها را بسته و گوش ها را تیز کرده که بفهمند چه خواهد شد. و پس از اندک مدتی از خانه ها بیرون آمده و اظهار و قبول اسلام میکنند و روسا نیز در راه احترام و خوشامدگوئی و چاپلوسی از یکدیگر سبقت میگیرند و زبانشان «آثرک الله علینا» است و پاسخی که ناباورانه می شنوند «لاتثریب علیکم الیوم» و «اذهبوا و انتم الطلقاء» است.

 

آیا به نظر سروش و شبستری صحنه 1 منظور نازل کننده این سوره است یا صحنه2؟ اگر بگویند صحنه1، که میزان فهم خویش را نشان داده اند،

و اگر بگویند صحنه2، آنگاه باید به این سوال جواب دهند که اگر معاصران نزول صحنه2 را از این سوره میفهمیده اند، پس چرا آنهمه جدیت مداوم، در گذاشتن چوب لای چرخ رسالت آنحضرت، و آنهمه آزارِ پیروان آنحضرت، و آن جنگ های بنیان کن علیه رسالت آنحضرت، و چه و چه و چه میکرده اند؟

آدمی که یک عقل معمولی هم داشته باشد (که آنها بطور قطع داشتند) در صورتیکه از سوره مذکور صحنه2 را بفهمد حدود بیست سالِ طولانی، آن نوع رفتار ها را میکند؟

 

خیر! صحنه2 بالاتر و خیلی هم بالاتر از ذهنیات معاصران نزول بوده است.

 

9 - آیات برجسته این سوره

این سوره، از لحاظ اقبال هنرمندان، اعم از خوشنویسان و معرق کاران و کاشیکاران و غیره، مورد استقبال زیاد واقع شده و در تقریبا همه جا در امکنه مذهبی و نیز منازل و دفاتر تجاری و اماکن دیگر چه بصورت تابلوها و چه بصورت نما و کاشیکاری دیده میشود.

10 - مخاطبان اولیه از این سوره چه تلقیی  میداشتند؟

سفر های تجاری دوگانه ذکرشده در سوره برای مخاطبان اولیه مفهوم بود زیرا نتیجه آن را در زوایای مختلف زندگی خویش حس میکردند.

از طرف دیگر عبادتِ بت ها نیز برایشان مفهوم بود.

سوره میگوید آماج عبادت ها را از بت ها به کسی که صاحب واقعی نعمت ها است برگردانید.

11 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این سوره هست؟

عنصر فرا زمانی و فرامکانی این سوره این است که صاحب همه نعمت هایی که بشر از آنها منتفع و متمتع میشود خداوند است و شایسته است بشر برای روکردن به صاحب واقعی نعمت به نشانی های مجهول و مجعول و باطل رو نکند و اگر هم تاکنون این خطا را مرتکب میشده روی خویش را به جانبی که صحیح است برگرداند.

 

12 - این سوره حاوی چه رهنمودهایی برای بشر قرن حاضر است؟

بشرِ امروز هم به نوعی دچار همان گرفتاریی است که مخاطب اولیه گرفتارش بوده، به این معنی که کثیری از مردم دنیا اصلا به وجود خداوند و صاحب نعمت بودن او اعتقادی ندارند، و کثیری دیگر به انواع و اقسام شِرک و خرافات دچار می باشند (چه از نوع هندی و هزاران خدائی و چه از نوع نیاکان پرستیِ سرخ پوستی و شمال اروپائی و چه از نوع تثلیث و چه از نوع فلسفیِ بودائی و چه از سایر انواع)

سوره میگوید این اباطیل را رها نموده و روبسوی صحیح کنید.

 

13 - کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

با توجه به ترتیب نزول، همه فقرات این پاراگراف «برای اولین بار» است.

 

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

ذکر مصادیق افاده حصر نمی کند

خداوند در این سوره دو نعمت برخورداری و امنیت (آیه 4) و نیز اجتماع (آیه 1) را به یاد مخاطبان آنروز این آیات آورده است.

 آیا آنها نعمت دیگری از سوی خدوند دریافت نکرده بودند؟

واضح است که نعمت های خداوندی بی نهایت است و قابل شمارش نیست (ان تعدوا نعمه الله لا تحصوها) اما ما چنان به نعمت ها عادت کرده ایم که اساساً متوجه آنها نمی شویم.

مثلا صبح از خواب بیدار می شویم و می بینیم آسمان و زمین و کوچه و خیابان و آدم ها و همه چیز هر یک سر جای خود هستند و اصلاً متوجه نمی شویم که هر یک از این امورِ عادی بی نهایت مؤلفه نعمتی دارد.

 اما خداوند در این سوره فقط به آن دو نعمت  اشاره فرموده و علت آن نیز این است که مخاطب ها آنها را به عنوان نعمت حس می کردند و راجع به آنها این احساس را داشتند که ممکن است روزی پیش بیاید که این نعمت ها زائل شود. .

 

تقدم نیازهای ابتدائی

ذکر فقط سه نعمت محسوس فوق، دلیل بر این نیست که نعمت های آنها  فقط آن سه تا بوده. اما، ازآنجاکه ازمیان بینهایت نعمت، آن نعمت ها را برجسته کرده، و نیز با توجه همزمان به آیه3، معلوم میشودتا نیازهای ابتدائی بشر رفع نشود پرداختن به امور متعالی متصورنیست.

 

وحدت پایدار، درسایه عبادت خداوند

با توجه به آیه های اصلی این سوره، معلوم میشود «وحدت» هائی غیرازمدلول تیترفوق، «صوری» است و با زوال علت آنها وحدت صوری مذکور نیز زایل میشود (مثلا اتحاد شوروی سابق و مثال های مشابه دیگر را به نظر آورید، مثالهائی که منحصر در آن نیست زیاد است و روشما خلاصه گوئی است)

 

آن دو نعمت بزرگ

توجه به آیه 4 نشان میدهد که موضوعِ آن دو نعمت بزرگ (رفع گرسنگی و رفع ترس) می باید مربوط به دو واقعه مهم بوده باشد که مخاطب های اولیه این آیات در آن روزها یادشان بوده و برجستگی آنها برایشان  محرز بوده است وگرنه چون موضوعِ رفع گرسنگی و دفعِ خطرات روزانه برای هر کس دائما انجام میشود مانند سایر نعمتها برای بشر از اهمیتی برخوردار نیست و عادی تلقی میشود (و مطابق داب و ادب قرآنی) مورد ذکر و عنایت قرار نمیگیرد و لذا این دو مورد که اینطور با دقت و ظرافت های ادیبانه ذکر شده دو موردِ خاص و غیر عادی و برجسته بوده است.

اندکی توجه به تاریخ اسلام به سهولت به یاد می آورد که نعمتِ رفع ترس مربوط به واقعه اصحاب فیل و نعمتِ رفع گرسنگی مربوط به واقعه پیدایش قحطی شدید در مکه و ریسک کردن هاشم (سر دودمان قبیله بنی هاشم) و وارد کردن آذوقه از بلاد دور دست به مکه بوده، که اولی در خود قرآن (در سوره فیل) مورد اشاره قرار گرفته و دومی در روایات تاریخی اعراب مندرج است.

 

ترجمه تفسیریِ آزاد

بسم الله الرحمن الرحيم

قریش براي اداء شکرانهء نعمت اصلی خویش که همبستگي شان باشد (1)  همبستگيی که سبب مسافرتهاي زمستاني و تابستاني آنها است، (2) بايد خداوندِ صاحب اين خانه کعبه را عبادت کنند (3) همو که آنها را پس از گرسنگي سیر نمود، و پس از احساس ترس امنيت داد (4)

 

 

فایل ها برای دانلود

دی ان ان