پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را)  در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:

درس: به جهاد و دفاع و اطاعت خالصانه از خدا و رسول بپردازيد که پيروز خواهيد شد.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب : اي مسلمانان در ايمانتان جدي و خالص باشيد.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَالَّذِينَ آوَواْ وَّنَصَرُواْ أُوْلَئِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاء بَعْضٍ وَالَّذِينَ آمَنُواْ وَلَمْ يُهَاجِرُواْ مَا لَكُم مِّن وَلاَيَتِهِم مِّن شَيْءٍ حَتَّى يُهَاجِرُواْ وَإِنِ اسْتَنصَرُوكُمْ فِي الدِّينِ فَعَلَيْكُمُ النَّصْرُ إِلاَّ عَلَى قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُم مِّيثَاقٌ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ ﴿72﴾ وَالَّذينَ كَفَرُواْ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاء بَعْضٍ إِلاَّ تَفْعَلُوهُ تَكُن فِتْنَةٌ فِي الأَرْضِ وَفَسَادٌ كَبِيرٌ ﴿73﴾ وَالَّذِينَ آمَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَالَّذِينَ آوَواْ وَّنَصَرُواْ أُولَئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَّهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ ﴿74﴾

 ریزدرب : ای مسلمانان! درباره اصلِ دین، جدی و کوشا باشید

3

وَالَّذِينَ آمَنُواْ مِن بَعْدُ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ مَعَكُمْ فَأُوْلَئِكَ مِنكُمْ وَأُوْلُواْ الأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ﴿75﴾

ریزدرب : ای مسلمانان! وقتیکه کسی به اقتضائات مسلمانی رفتار کرد، از لحاظ حقوقی، فرقی با مسلمانان دیگر ندارد

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 می فرماید : ای پیامبر! پیروانت را به توجه به حقوق مربوط به انفال، و توجه به رعایت تقوا و حسن رابطه بین خویش و اطاعت خدا و رسول، توصیه کن و ای مسلمانان! خداوند خواسته در نتیجه جنگ بدر، توطئه منافقـان بی اثر، کفــار خوار، وپیروان واقعی پیامبر(ص) یاری شوند، و ای مسلمانان کارها را برای رضای خدا انجام دهید و خداوند سست کنندۀ نیرنگ کافران است که نسبت به حقایق کر و لال و بی­عقلند.

در پاراگراف 2 می فرماید :ای مسلمانان ! باخدا و رسول صداقت داشته باشید و به دعوت شان بگروید تا زنده واقعی گردید و ای کافران ! باوجود اینهمه دشمنی ها و رفتارهای ناپسند که کردید ، به چیزی نرسیدید ، حالا دیگربس کنید وبه راه صحیح بپیوندید .

در پاراگراف 3 می فرماید : ای مسلمانان بطور خالصانه و حقیقی به اطاعت خدا و رسولش بگروید تا موفق گردید  و کافران و منافقان تحت تأثیر وسوسه­های شیطان­اند و آنها بدترین جنبندگانند و نیز برخی توصیه های جنگی به پیامبر (ص) و مسلمانان

این پاراگراف به برخی احکام می پردازد .

4 - سوالات

1- «بعضهم اولیاءبعض» (آیه های72 و 73) به چه الگوئی از جامعه شناسی اردوگـاه هـای ایمان وکفر دلالت دارد؟

2- «الاتفعلوه» اشاره به کدام فعل دارد؟

3- «فتنه» مورداشاره آیه73 اشاره به چه نوع حالتی است؟

4- «فساد» (همان آیه) چطور؟

5- منظور از «رزق» (آیه74) دنیوی است یا اخروی؟

6- ارتباط مفهومی بین دو نیمه اول و دوم آیه75 را مشخص کنید .

7- در آیه72 از کلمه «الّا» تا آخر آیه ، تا برسد به ابتدای آیه 73 گرفته تا کلمه «بعض» ، باکدام کلیدفهم قرآن مطابقت دارد؟

5 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

اینک با پایان جنگ بدر و انتشار فوری و وسیع اخبار آن ، اردوگاه ایمان ناگهان به یک مرکز بسیار مهم و تاثیر گذار در سرتاسر منطقه بدل شده است و آیات 72 تا 75 را می باید با در نظر داشتن واقعیت جدید دید ، که بنا بر آن ، را بطه بین این مرکز و سایرین مورد بازتعریف واقع شده که طی آن روابط داخلی بین مسلمانان و نیز مسلمانان و کافران دیده شده و تعیین شده است .

6 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

7 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

اي مسلمانان! در ايمانتان جدي و خالص باشيد.

8 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

با توجه به ترتیب نزول سوره ها ، تقریبا تمام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است .

شرح مختصر

معنی قرآنی ولایت

در این پاراگراف چند بار کلماتی آمده که از عنوان «ولایت» اشتقاق یافته­اند، مثلا اولیاء (آیه­های 72 و 73)

این کلمه را به «دوستی» و «سرپرستی» ترجمه کرده­اند.

صرفنظر از اینکه ما هیچیک از این دو ترجمه را در این بند استفاده نکرده و خود کلمه عربی را آورده­ایم باید دانست که اگر بخواهیم ترجمه دقیق­تری از این کلمه ارائه کنیم می­بایست چیزی شبیه به عبارت «دوستیی که از یکطرف در مورد طرف دیگر نفوذ کلام هم موجود باشد» را بکار ببریم.

مثلاً کلمه «ولی» در جمله «الله ولی الذین آمنوا» یک دوستی معمولی نیست بلکه خداوند در جمله مذکور نسبت به مؤمنان یک نوعی دوستیی دارد که با نفوذ کلام همراه است و مؤمنان نسبت به خداوند از طریق احکام دین، که از طریق پیامبران به آنان می­رسد اطاعت دارند و این اطاعت آنها سبب می­شود در قلمروئی قرار گیرند که «حوزه اِعمال سرپرستی خداوند» است که در دنیا حوزه ایمان و عمل به تکلیف و در آخرت بصورت بهشت تعریف می­شود.

بنابراین اگر کلمه «اولیاء» را در آیه 72 بمعنی «دوستان» ترجمه کنیم کافی نیست زیرا اشخاصِ مورد بحثِ آیۀ مذکور علاوه بر «دوستی» نوعی نفوذ کلام و دلسوزی متقابل نسبت به یکدیگر هم دارند. و در همان آیه، این نوع رابطه را به ایمان و هجرت مشروط کرده و در صورت فقدان هجرت وقوع این نوع رابطه را انکار نموده است.

چنانکه از آیه فهمیده می­شود، هجرت به مدینه به یک تکلیف عینی روشنی تبدیل شده بود که تخلف از آن گناه کبیره و بلکه از بزرگترین گناهان و بمنزله خروج از مسلمانی تلقی می­شد.

در جریان هجرت ، «آنانکه ایمان آوردند و هجرت کردند و با اموال و جهانهای خویش در راه خدا جهاد کردند» همان کسانی هستند که به آنها «مهاجر» گفته می­شود و «آنانکه جای دادند و یاری کردند» همان کسانی هستند که به آنها «انصار» گفته می­شود.

ترجمه تفسیریِ آزاد

آنانکه ايمان آوردند و هجرت کردند، و با اموال و جانهايشان در راه خدا جهاد کردند، و آنانکه آنان را جاي دادند و ياري کردند، بعضي شان اولياء بعضي ديگرند. و کساني که ايمان آوردند اما هجرت نکردند، ميان شما و آنها هيچ ولايتي نيست مگر اينکه مهاجرت کنند و اگر درباره دين از شما ياري خواستند ياري آنها بر عهده شماست، مگر اينکه عليه قومي از شما ياري بخواهند که بين شما و آنها عهد و پيمان صلح باشد و خداوند به آنچه مي کنيد بيناست (72) و کافران نيز بعضي شان اولياء بعضي ديگرند. اگر آن کار را انجام ندهيد وبه یاری کسانی که در امر دین از شما کمک می خواهند نشتابید در زمين فتنه و فسادي بزرگ پيدا خواهد شد (73) و کساني که ايمان آورده و هجرت کرده و در راه خدا جهاد کردند، و آنانکه به آنها جاي دادند و ياري نمودند آنها مومن حقيقي هستند که آمرزشي و روزيي گرامي خواهند داشت (74) و آنانکه بعدا ايمان آورده و هجرت نموده و همراه شما جهاد کردند، آنهاهم جزء شما هستند، و خويشاوندان، در کتاب خدا ، از لحاظ ارث بعضي ها نسبت به بعضي ديگر اولويت دارند، و خداوند به هر چيز داناست (75)