پیش تفسیر
1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)
اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم:
طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را) در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:
درس: ساختن ثبوتي فرد و خانواده از طريق احکام صادره و ساختن سلبي آنان از طريق برحذر داشتن از الگوهاي بد (يهوديان و غيره)
برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:
درب: ارائه معارفي که پشتوانه عمل به احکام شرعي و اخلاقي پيشگفته است و جلب توجه مسلمانان به اين نکته که اين احکام بنفع خودتان و در حدود توانايي تان و بر مبناي عقايدتان است.
2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)
چون پاراگراف بسیار کم حجم است، استخراج از راه دوم لازم نیست.
3 – از اول تا اینجا
در پاراگراف 1 می فرماید : ای پیامبر! بیشترین مشکل تو در شرایط جدید منافقان هستند . اینک در موقعیتی متفــاوت ازگذشته هستی ، و هم مشکلاتت ، وهم وظایفت ، سنگین تر از گذشته است (زیرا علاوه بر کفار ومومنان که قبلا هم بودند ، اینک منافقان به مشکلاتش اضافه شده وامور حکومتی به وظایفش)
در پاراگراف 2 می فرماید : ای مردم به خداوند خالقتان ایمان بیاورید و اگر در رسالت پیامبرتان شکی دارید سورهای مانند یکی از سورههای قرآن به وجود آورید ، و در صورت ایمان و عمل صالح از اهل بهشت خواهید بود و مؤمنان و فاسقان در مقابل آیات الهی رفتارهای متضاد نشان میدهند در حالی که بهتر است فاسقان به اینهمه آیات واضح توجه کرده و به خداوند کفر نورزند .
در پاراگراف 3 می فرماید : ای انسان ها قدرخویش بدانیدکه برای خلیفگی خداوند افریده شدید واین موقعیت درگرو ایمان وپیرویِ هدایتهای الهی است .
در پاراگراف 4 می فرماید : ای مسلمانان ! بنی اسرائیل که به رهبری موسی(ع) ازسلطه فرعونیان رهائی یافتند بجای رفتارهای شاکرانه و متواضعانه و منقادانه ، رفتارهای ناپسندی ازقــبیل نافرمانی وکفر وشرک وغیره وغیره درپیش گرفتند . مبادا شما مانند آنان کنید .
در پاراگراف 5 می فرماید : ای مسلمانان! مبادا دو کلمه شهادتین که بر زبان آورده اید خیلی غرور برتان دارد ، خداوند به گرایش حقیقی اهمیت میدهد ، از هرکس با هر دینی که باشد .
در پاراگراف 5 و 6 به نکوهش یهودیان ادامه میدهد .
در پاراگراف 7 می فرماید : ای مسلمانان ! شریعت موسی (ع) در زمان خودش بهترین دین بود ولی اینک دین شما بهترین (وآخرین) است ویهودیان که شما را مسخره میکنند و دلشان نمیخواهد که شما در این موقعیت برتر باشید ، درحقیقت دشمن شما هستند وبهتر این است که شما این رادرک کنید و اینقدر با آنها مخلوط نباشید و روابط تان را با آنها تقلیل دهید .
در پاراگراف 8 می فرماید : ای مسلمانان مانند یهودیان نباشید که نسبت به پیامبرشان نافرمانی کردند، و شما این عبادات را به جای آورید، و شما راه حق مستقل خودتان را بروید و ای پیامبر! به وحیی که به تو میشود دلگرم باش و راه خودت را برو .
در پاراگراف 9 می فرماید : ای مسلمانان ! ابراهیم وار فقط به خداوند نظر داشته باشید وچیزی جز او نظر نداشته باشید تا علاوه برآخرت دردنیــا نیز به نعمـت های بزرگ برسید و درهنگام گفتگوی اعتقادی با یهود و نصارا بر مواردی که بین شماها مشترک است تاکید کنید که آنهم توحید و وحی الهی است.
در پاراگراف 10 می فرماید : ای مسلمانان ! مدتی به علــت اشغــال کعبه توسط مشرکان مجبوربودید بطرفی دیگر نمازکنید اما اینــک که از هر لحــاظ رنگ شخصیتی مشخص خویش رایافته اید بهتراست به سوئی عبادت کنید که بیشترین قرابت را با آن دارید.
در پاراگراف 11 می فرماید : ای مسلمانان ! برای ارتقاء روحی وشخصیتی لازم است خود را به این اخلاق متخلق سازید و حج بجا آورید .
در پاراگراف 12 می فرماید : بعضی از مردم که علیرغم اینهمه آیات خلق و امر الهی برای خداوند همتا قرار میدهند در آخرت معذب خواهند بود ، و ای مردم ! از روزی حلال استفاده کنید تا اعتلاء یابید ، و ای مسلمانان ! اعتقادات صحیح ، انفاقات مستحبّ ، به پا داریِ نماز ، انفاقات واجب ، وفاء به عهد ، پایداری درسختی ها، و درجنگ، و حکم قصاص، و حکم وصیت، و احکام روزه، و ممنوعیت رشوه، و جهاد برای دفاع و رفع موانع ، موجب اعتلاءشخصیت تان است .
در پاراگراف 13 می فرماید : ای مسلمانان ! دل خویش را با خداوندتان و پیامبرش (ص) صاف وصادق کنید ومبادا رفتارهای منافقانه و کافرانه ازخویش به ظهور برسانید.
در پاراگراف 14 می فرماید : ای مسلمانان ! به شدت مواظب اختلافات احتمالی درامـــور مرتبط با «حق» باشید و باقوت ازآن اجتناب کنید .
در پاراگراف 15 می فرماید : ای مسلمانان ! اینک که عده ای ازشما هجرت کرده و حکومتی ازخود دارید نیاز به مقررات تنظیم کننده ای دارید که تدریجا دریافت می کنید .
پاراگراف 16 مربوط به احکام خانواده است .
در پاراگراف 17 می فرماید : ای مسلمانان ! مبادا مانند بنی اسرائیل رفتار کنید که در راه آزادی خود و هم عقیده های خویش سستی کردند وخواری وذلت را تحمل نمودند.
در پاراگراف 18 می فرماید : ای مسلمانان ! زندگی و الزامات آن شما را از کسب و ارتقاء دائمی معارف دینی غافل نکند . آنها برای این است که «باشید» و اینها برای این است که درنردبان انسانیت پله ای «بالاتر روید» و از مرگ نهراسید و رشد روحی و شخصیتی شما درگرو نهراسیدن ازآن ونهی ازمنکر و کوشش دائمی برای ارتقاء سطح معرفتی تان است .
در پاراگراف 19 می فرماید : ای مسلمانان ! انفاق مال در راه خدا برای شما ضامن رشد و تعالی وبرای جامعه تان سبب پیشرفت و برای آخرت تان موجب سعادت است .
در پاراگراف 20 می فرماید : ای مسلمانان اقتصادتان را«پاک»کنید تا زندگی تان شایسته شود و آحاد جامعه تان در «بستر اجتماعی»ای قرارگیرند که حصول رشد و تعالی شخصیتی سهل گردد و به نظم کارهایتان وثبت و ضبط معاملاتتان اهمیت دهید.
در این پاراگراف می فرماید : ای مسلمانان ! به اعتقادات صحیح و آخرت و دعا به درگاه الهی خیلی اهمیت دهید .
4 - سوالات
1- در اواسط آیه 285 موضوع کدام کلید فهم قرآن اتفاق افتاده؟
2- در اواسط آیه 286 چطور؟
3 – آیا میتوانید مثال هایی از «بار» هایی که خداوند بر اقوام پیشین تحمیل کرد بزنید؟
4 – لا نفرق بین احد من رسله (آیه285) یعنی چه؟ (تفریق در چه حوزه ای و چه اموری؟
5 – در اواسط آیه 285 ، موضوع کدام کلید فهم قرآن اتفاق افتاده؟
6 – در اواخر همان آیه چطور؟
7 – چرا «کسب» در آیه 286 به نفع است و «اکتساب» به ضرر؟ و اساسا چه فرقی است بین کسب و اکتساب؟
6 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی میداشتند؟
کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .
7 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟
1 - ارائه معارفي که پشتوانه عمل به احکام شرعي و اخلاقي پيشگفته است
2 - جلب توجه مسلمانان به اين نکته که اين احکام بنفع خودتان و در حدود توانايي تان و بر مبناي عقايدتان است.
8 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟
با توجه به ترتیب نزول سوره ها ، تقریبا تمام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است.
ترجمه تفسیریِ آزاد
این پیامبر به آنچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده ايمان آورد و همچنين مومنان نیز. همگي به خداوند و ملائکه وکتابهايش و رسولانش ايمان دارند و گويند بين هيچيک از رسولان جدايي نمي اندازيم و ميگويند شنيديم و اطاعت داريم و خواهان آمرزشت هستيم اي پروردگارمان و بازگشت بسوي توست (285) خداوند به هيچکس جز به اندازه وسعش تکليفي نمي کند. هرکس آنچه نيكي کرده به نفع خود اوست و آنچه بدي کرده به ضررش است و مومنان ميگويند پروردگارا اگر فراموش کرديم، يا خطا کرديم، باز خواستمان مكن، و تکليفِ گران بر ما تحميل مکن، چنانکه بر پيشينيان کردي، و چيزي که طاقتش را نداشته باشيم بر ما تحميل مکن، و ما را ببخش و بيامرز و بما رحم كن. تو سرپرست مائي و ما را عليه کافران ياري فرما (286)