پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را)  در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:

درس: اين جهان بستريست که کافران و مومنان در شرايط نسبتاً يکساني قرار مي گيرند تا واقعيت هايشان در آخرت بروز کند.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب:نکوهش کافران که به اين همه مواردي که توجه به آنها سبب هدايت است توجه نمي کنند.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

چنانکه تاکنون دیده اید، در هر پاراگراف تفسیری، عصاره محتوای پاراگراف را از یک «راه دوم» نیز استخراج میکردیم، که معمولا دیده میشد مطابقتِ معنا داری با استخراجِ از راه اول داشت.

اما، در پاراگراف هائی که کاملا «داستانی» است، ضرورتی در این کار احساس نمیشود، زیرا فهم پاراگراف های داستانی بسیار آسانتر است، و چون ما اهل صفحه زیاد کردن نیستیم، و با توجه به کیفیت خوانندگان مان رعایت اختصار را ترجیح میدهیم، در این نوع پاراگراف ها از آن صرفنظر میکنیم.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 می فرماید:  این مفهوم که دنیا بستری است که کافران و مومنان در شرایط نسبتا یکسانی قرار میگیرند تا واقعیت هایشان در آخرت بروز کند ،  سخني جدي است زيرا از جانب خداوند است و اين خداوند ميتواند چنان کند ، و عاقبت کساني که به اين سخن اهميت نمي دهند و عاقبت کساني که اين سخن را جدي مي گيرند، می باید چنان تفاوتی داشته باشد . 

در این پاراگراف می فرماید: ای پیامبر! اینک که با چنین مخالفانی روبرو هستی که سخن صواب در آنها اثری نمی­کند، از آنها رو بگردان و منتظر گشایشی نزدیک باش.

4- پیشگوئی های تحقق یافته

در آیه 21 عذابی را به فعالان کفر وعده داده که قبل از «بزرگترین عذاب» (آخرت) بر سرشان خواهد آمد ، و چنانکه دیدیم در (جنگ بدر و فتح مکه) عذابِ شکست مفتضحانه را تجربه کردند.

5 - در این پاراگراف، کدام فقرات، فوق ذهنیات معاصران نزول است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه های 25 و 30 «قیامتی» است، و هیچ بنی بشری تجربه اش را ندارد، و قبل از قیامت نخواهد داشت، لذا، چه در آن روزهای نزول وحی و چه الی یوم القیامه بالاتر از ذهنیات بشر خواهد بود.

آیه 26 از این لحاظ که مربوط به اقوامی است که در قبل از تاریخ بوده اند، و علم باستان شناسی آنقدر رشد نکرده که ما از اوضاع و احوال آنها مطلع باشیم، برای ما نیز روشن نیست، چه رسد به مخاطبان اولیه این آیات.

6 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما.

7 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

نکوهش کافران که به اين همه مواردي که توجه به آنها سبب هدايت است توجه نمي کنند.

8 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیات 23 تا 27 ، بقیه آیات این پاراگراف «برای اولین بار» است.

9 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟

ارزش تفسیریِ این بخش از دو لحاظ زیاد است:

1 – از لحاظ تفسیر موضوعی، چون آیات هر موضوع از ابتدای نزول وحی به ترتیب در یک فایل جمع آوری خواهد شد، یک گنجینه بسیار با ارزش خواهد شد که مورد نیاز هر قرآن پژوه خواهد بود.

2 – از لحاظ تفسیرِ معروف به «تفسیر قرآن به قرآن» نیز، از آنجا که در هر عنوان، تقریبا تمام آیاتِ هم محتوا جمع آوری شده اند، هر قسمت میتواند از لحاظ هم افزائیِ فهمِ قسمت های دیگر کمک باشد، و مغز تفسیرِ قرآن به قرآن هم همین است.

موسی پیامبر بنی اسرائیل

وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ فَلَا تَكُن فِي مِرْيَةٍ مِّن لِّقَائِهِ وَجَعَلْنَاهُ هُدًى لِّبَنِي إِسْرَائِيلَ ﴿23﴾ وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ ﴿24﴾ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِيمَا كَانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ ﴿25﴾

عقاید و رفتار کفار معاصر نزول

أَوَلَمْ يَهْدِ لَهُمْ كَمْ أَهْلَكْنَا مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْقُرُونِ يَمْشُونَ فِي مَسَاكِنِهِمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ أَفَلَا يَسْمَعُونَ ﴿26﴾ أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْمَاء إِلَى الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا تَأْكُلُ مِنْهُ أَنْعَامُهُمْ وَأَنفُسُهُمْ أَفَلَا يُبْصِرُونَ ﴿27﴾ وَيَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْفَتْحُ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ ﴿28﴾ قُلْ يَوْمَ الْفَتْحِ لَا يَنفَعُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِيمَانُهُمْ وَلَا هُمْ يُنظَرُونَ ﴿29﴾ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَانتَظِرْ إِنَّهُم مُّنتَظِرُونَ ﴿30﴾

شرح مختصر

کلید های تفسیری

بحث متنی

آیه 25 فرع بر دو آیه 23 و 24 است و این واضح است.

نکوهش اکثریت  یهودیان بد از طریق ستودن اقلیت خوب آنها

سه آیه اول این بند راجع به بنی­اسرائیل است و ذکر آن در اینجا نکوهش تلویحی یهودیان است که از متن همان آیه فهمیده می­شود که آنها دچار این عیوب شده بودند:

1- درباره آخرت شک داشتند،

2- از هدایت پیروی نکردند،

3- به آیات الهی یقین نداشتند،

4- در راه دین خویش، صبر پیشه نمی­کردند،

5- و در امور دین خویش راه اختلاف پیمودند.

که همین انتقادات به کفار قریش نیز بر می­گردد. بعلاوه موضوع آیه 26 که نشانگر بی­توجهی آنها به سرگذشت اقوام پیشین و عبرت نگرفتن از سرگذشت آنان می­باشد.

و همچنین از همین آیه 26 معلوم می­شود بعضی از اقوام گذشته در همان حول و حوش مکۀ آن روزی زندگی می­کردند که هلاک شدند.

و چنانکه چندین بار عرض کردیم، جا دارد علماء باستان­شناسی از این نوع آیات سرنخ بگیرند و کاوش نموده و آثار قوم لوط و عاد و ثمود را بیابند.

منظور از «فتحِ» در آیه 29 چیست؟

«فتح» مورد بحث آیه 28 قاعدتا باید قیامت باشد که پس از وقوع آن، دیگر ایمان آوردن اشخاص کمکی به آنها نمی­کند.

یک معنی دیگر کلمه «فتح» پیروزی و نیز معنی دیگر آن «باز کردن» است و البته هرسه معنی به یکدیگر مربوط هم می­باشند.

از آنجا که کافران، از طریق قرآن آیاتی مانند آیه 30 را شنیده بودند و می­دانستند مسلمانان منتظر یک «پیروزی» هستند، از آنها بطور طعنه و کنایه می­پرسیدند «پس این باصطلاح پیروزی که شما امیدش را دارید کی خواهد بود اگر راست می­گوئید»

اینکه در آیه 29 فتح را به معنی قیامت عنوان نموده چه بسا به این علت باشد که خواسته توطئه کفار علیه مسلمین را تخفیف داده باشد.

ترجمه تفسیریِ آزاد

و آن کتاب را به موسي داديم، و در آن بود که درباره ملاقات خداوند هيچ شکي نداشته باش، و آن را هدايتي براي بني اسرائيل قرار داديم (23) واز بين آنها پيشواياني قرار داديم که به امر ما هدايت ميكردند ، چون صبور بودند و به آيات ما يقين داشتند (24) البته پروردگارت خودش در روز قيامت درباره آنچه که درباره آن اختلاف مي کرده اند بين آنها حکم خواهد کرد (25) مگر نمي دانند چه اقوامي را قبل از آنان هلاک کرده ايم که دارند در مسکن هاي آنها گام ميزنند؟ البته در اين موضوع نشانه هائي است. آيا نمي شنوند؟ (26) آيا نمي بينند که ما آب را به سوي زمين باير ميرانيم و بوسيله آن محصولي پديد ميآوريم که خودشان و چهارپايانشان از آن مينوشند؟ آيا نمي انديشند؟ (27) و ميگويند: پس اين فتح کي خواهد بود اگر راست ميگوئيد (28) بگو روز آن فتح، ديگر ايمان آوردن بدرد کافران نخواهد خورد و مهلتي هم نخواهند داشت (29) پس، از آنان روي گردان و منتظر باش که آنان  نيز منتظرند (30)