پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را)  در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:

درس: اي پيامبر! رسالت خويش را با جديت پيگير، از الطاف الهي بهره مند خواهي شد.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: ای پیامبر! مردم را با آیات و صفات خداوند آشنا کن با این مخالفانت که دچار لجبازی هستند با استواری چنین بگو و اگر کفار به تو گرایش پیدا نمی­کنند باکی نیست. تو راه خویش برو اما مبادا به عقاید آنان توهین کنید.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

إِنَّ اللّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَى يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ ذَلِكُمُ اللّهُ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ ﴿95﴾ فَالِقُ الإِصْبَاحِ وَجَعَلَ اللَّيْلَ سَكَنًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ حُسْبَانًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ ﴿96﴾ وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُواْ بِهَا فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿97﴾ وَهُوَ الَّذِيَ أَنشَأَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَمُسْتَوْدَعٌ قَدْ فَصَّلْنَا الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَفْقَهُونَ ﴿98﴾ وَهُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ كُلِّ شَيْءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نُّخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُّتَرَاكِبًا وَمِنَ النَّخْلِ مِن طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِيَةٌ وَجَنَّاتٍ مِّنْ أَعْنَابٍ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ انظُرُواْ إِلِى ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَيَنْعِهِ إِنَّ فِي ذَلِكُمْ لآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿99﴾ وَجَعَلُواْ لِلّهِ شُرَكَاء الْجِنَّ وَخَلَقَهُمْ وَخَرَقُواْ لَهُ بَنِينَ وَبَنَاتٍ بِغَيْرِ عِلْمٍ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يَصِفُونَ ﴿100﴾ بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ أَنَّى يَكُونُ لَهُ وَلَدٌ وَلَمْ تَكُن لَّهُ صَاحِبَةٌ وَخَلَقَ كُلَّ شَيْءٍ وهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ﴿101﴾ ذَلِكُمُ اللّهُ رَبُّكُمْ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ فَاعْبُدُوهُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ ﴿102﴾ لاَّ تُدْرِكُهُ الأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ ﴿103﴾ قَدْ جَاءكُم بَصَآئِرُ مِن رَّبِّكُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ عَمِيَ فَعَلَيْهَا وَمَا أَنَاْ عَلَيْكُم بِحَفِيظٍ ﴿104﴾ وَكَذَلِكَ نُصَرِّفُ الآيَاتِ وَلِيَقُولُواْ دَرَسْتَ وَلِنُبَيِّنَهُ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿105﴾

ریزدرب : ای پیامبر! آیات و نعمت های خداوند رابه مردم یاد آوری کن.

2

 اتَّبِعْ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ ﴿106﴾ وَلَوْ شَاء اللّهُ مَا أَشْرَكُواْ وَمَا جَعَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا وَمَا أَنتَ عَلَيْهِم بِوَكِيلٍ ﴿107﴾ وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ فَيَسُبُّواْ اللّهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍ كَذَلِكَ زَيَّنَّا لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِم مَّرْجِعُهُمْ فَيُنَبِّئُهُم بِمَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ ﴿108﴾ وَأَقْسَمُواْ بِاللّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ لَئِن جَاءتْهُمْ آيَةٌ لَّيُؤْمِنُنَّ بِهَا قُلْ إِنَّمَا الآيَاتُ عِندَ اللّهِ وَمَا يُشْعِرُكُمْ أَنَّهَا إِذَا جَاءتْ لاَ يُؤْمِنُونَ ﴿109﴾ وَنُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَأَبْصَارَهُمْ كَمَا لَمْ يُؤْمِنُواْ بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَنَذَرُهُمْ فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ ﴿110﴾ وَلَوْ أَنَّنَا نَزَّلْنَا إِلَيْهِمُ الْمَلآئِكَةَ وَكَلَّمَهُمُ الْمَوْتَى وَحَشَرْنَا عَلَيْهِمْ كُلَّ شَيْءٍ قُبُلاً مَّا كَانُواْ لِيُؤْمِنُواْ إِلاَّ أَن يَشَاء اللّهُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ يَجْهَلُونَ ﴿111﴾

ریزدرب : ای پیامبر! چندان اهمیتی به کفار مده و فعلا درگیرشان مشوید.

3

وَكَذَلِكَ جَعَلْنَا لِكُلِّ نِبِيٍّ عَدُوًّا شَيَاطِينَ الإِنسِ وَالْجِنِّ يُوحِي بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُورًا وَلَوْ شَاء رَبُّكَ مَا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَمَا يَفْتَرُونَ ﴿112﴾ وَلِتَصْغَى إِلَيْهِ أَفْئِدَةُ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ وَلِيَرْضَوْهُ وَلِيَقْتَرِفُواْ مَا هُم مُّقْتَرِفُونَ ﴿113﴾

ریزدرب : ای پیامبر! پیامبران پیشین نیز از این مشکلات رسالت داشته اند.

4

  أَفَغَيْرَ اللّهِ أَبْتَغِي حَكَمًا وَهُوَ الَّذِي أَنَزَلَ إِلَيْكُمُ الْكِتَابَ مُفَصَّلاً وَالَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْلَمُونَ أَنَّهُ مُنَزَّلٌ مِّن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ فَلاَ تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ ﴿114﴾ وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلاً لاَّ مُبَدِّلِ لِكَلِمَاتِهِ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ ﴿115﴾

ریزدرب : ای پیامبر! پیامبران پیشین نیز از این مشکلات رسالت داشته اند.

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 می فرماید : ای پیامبر! توجه مردم را در درجه اول به آفرینش­های الهی و  در درجه دوم به علم مطلق او جلب کن و رفتارهای لجوجانه مخالفت آمیز سران کفار یکی ازموانع اصلی کارت است که همیشه باید  آن را در معادلاتت در نظر داشته باشی .

در پاراگراف 2 می فرماید : ای پیامبر ! برای همه تشریح کن که این کافران با این رفتارهای لجبازانه شان دارند چه ضرر عظیمی به خویش میزنند وخود رابه چه مهلکه ای می اندازند و بر مشکلات رسالتت صبوری کن ، یاری ما خواهد رسید .

در پاراگراف 3 می فرماید : ای پیامبر ! توجه این کفار را به خطری که خودرا درمعرض آن قرار داده اند جلب کن ، مبادا اینطور باشد که غافل باشند و ناگهان به عذاب دستجمعی گرفتارشوند و فعلا باب کفتگو با این کفار را باز نگهدار و ضمنا موقعیت خودت رانیز برای آنان بازهم یادآوری کن (تا این ایام بگذرد) و قدرشناسی ات را نسبت به پیروانت عیان کن .

در پاراگراف 4 می فرماید : ای پیامبر! کماکان باب گفتگو را با این کفار باز نگهدار و بر مواضع اعتقادی خودت نیز کماکان پا فشاری کن .

در پاراگراف 5 می فرماید : ای پیامبر ! قبل از تو نیز پیامبرانی بوده اند و آنها نیز مشکلاتی داشته اند اما حوصله کردند و پایداری ورزیدند و لذا سزاواری کمک ما را یافتند و درهمین دنیا  نیز علاوه بر پیروزی و موفقیت به نعمتهای مهمی نیز رسیدند .

در پاراگراف 6 می فرماید : ای پیامبر ! غیر از مشرکان که مشکل فعلی تو بنظر میرسد یکی دیگر از مشکلاتت یهودیان خواهند بود (که دروقتش با آنها نیز باید بطورپسندیده ای درگیر شوی) همان کسانی که برای کفرشان و افترا به خداوند و گناهان بزرگ نکوهش شده اند .

در این پاراگراف می فرماید : ای پیامبر ! خداوند و آیات و صفات و افعالش را بطورشایسته ای به این مردم معرفی کن و ای مسلمانان اینک که  بصیرت یافته اید  از کارهای اشخاص بی­بصیرت ، که دشنام دادن  یک نمونه آن است ، دوری کنید و ای پیامبر ! این کفارغیرمنطقی و لجباز هستند و دائما معجزه میخواهند ، مگراین قرآن معجزه نیست؟ لذا با استواری کار اصلی خودت را پیگیرباش .

4 - سوالات

1 - آیه110راباتوجه به111توضیح دهید .

2 – با توجه به آیه112 ، معنی لغوی «وحی» چیست؟

3 - « وَلَوْ شَاء رَبُّكَ مَا فَعَلُوهُ »(آیه112) با موضوع کدام کلید تفسیر مطابق است؟

4 – با توجه به دوآیه112و113 ، چه نتایجی بر«آموزش های بین شیطانی» مترتب است؟

5 – در ابتدای آیه114 ، موضوع کدام کلید تفسیر اتفاق افتاده؟

6 – منظور از «تمت» و «کلمه» (آیه115) چیست؟

5 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

از آیه های 100 و 101 فهمیده میشود شریکانی که در اعتقادات معاصران نزول این سوره بود برخی از جنس جن و برخی از نوع فرزندانی بود که برای خداوند فرض کرده بودند و در این مورد متکی به چیزی که به آن علم میگفتند نبودند .

از آیه 108 فهمیده میشود که مسلمانان نسبتا زیاد شده بودند و چندان نگرانیی نداشتند که نسبت به مقدسات کفار بی احترامی لفظی کنند که در این آیه از این عمل (طی دلیلی که برایش ذکر شده که یک دلیل اخلاقی زلال است) نهی میشوند.

از آیه های 104 و 107 فهمیده میشود که با تاکید و تکرار به پیامبر یاد آوری مینماید که تو نه نگهبان آنها هستی و نه کارگزارشان .

در آیه 106 بازهم به آنحضرت تاکید میشود که از مشرکان روی برگرداند .

از آیه 109 فهمیده میشود فعالان کفر ایمان آوری خود را به ظهور معجزه ای موکول کرده بودند و آیه های 110 تا 111 میگویند آنها اهل ایمان آوری نیستند و در آیه های 112 و 113 این موضوع را تعلیل میکند .

از ابتدای آیه 114 معلوم میشود اهل کتاب (یهودیان-زیرا مسیحیان در مکه چندان تعدادی نبودند) خیلی از جریان پیشرفت تعالیم آنحضرت ناراحت بودند و پیشنهاد نوعی معامله داده بودند که نوعی حکمیت را هم در بر داشت، که رسول خدا (ص) بر حسب محتوای آیه مذکور از قبولش منع شده بود.

از آیه مذکور فهمیده میشود که حکمیت مذکور بر مبنای توراتِ در دستشان بود، و همان آیه بما میگوید آنها در همان حال که این پیشنهاد را میدادند میدانستند قرآن از جانب خدا و مطلقا حق است، برآیند این دو مطلب این است که آنها نگران بودند که مطالب قرآن برای یهودیان جالب تر و سبب ریزش نیرویشان شود.

6 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه نیست)

در آیه 100 به موجوداتی اشاره شده که معهود ما بشر قرن حاضر هم نیست، چه رسد به مشافهین 1400 سال قبل!

همچنین است آیه 111 تا 113.

مضمون آیه 98 از نوع مطالب سنگینی است که نمیتوان ادعا کرد که حتی امروز هم بخوبی توسط بشر امروز درک میشود، چه رسد به بشر 1400 سال قبل.

در آیه های 112 و 113 مطالبی است که مکانیزم های چگونگی انجام آنها هنوز نیز توسط بشر کشف و فهم نشده،چه رسد بشر مخاطب اولیه.

7 - پیشگوئی های تحقق یافته

در آیه 108 یک رفتار استراتژیک به مسلمانان می آموزد و چنین رفتاری متعلق به کسانی است که موضوع را بلند مدت می بینند و در این این وعده تلویحی نهفته است که شما برقرار خواهید بود .

8 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

9 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

1 - ای پیامبر! مردم را با آیات و صفات خداوند آشنا کن با این مخالفانت که دچار لجبازی هستند با استواری چنین بگو و اگر کفار به تو گرایش پیدا نمی­کنند باکی نیست. تو راه خویش برو .

2 - اما مبادا به عقاید آنان توهین کنید .

10 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیات 100 تا 102 و 104 تا 107 ، بقیه آیات «برای اولین بار» است.

11 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟

ارزش تفسیریِ این بخش از دو لحاظ زیاد است:

1 – از لحاظ تفسیر موضوعی، چون آیات هر موضوع از ابتدای نزول وحی به ترتیب در یک فایل جمع آوری خواهد شد، یک گنجینه بسیار با ارزش خواهد شد که مورد نیاز هر قرآن پژوه خواهد بود.

2 – از لحاظ تفسیرِ معروف به «تفسیر قرآن به قرآن» نیز، از آنجا که در هر عنوان، تقریبا تمام آیاتِ هم محتوا جمع آوری شده اند، هر قسمت میتواند از لحاظ هم افزائیِ فهمِ قسمت های دیگر کمک باشد، و مغز تفسیرِ قرآن به قرآن هم همین است.

آیات الهی

إِنَّ اللّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَى يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ ذَلِكُمُ اللّهُ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ ﴿95﴾ فَالِقُ الإِصْبَاحِ وَجَعَلَ اللَّيْلَ سَكَنًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ حُسْبَانًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ ﴿96﴾ وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُواْ بِهَا فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿97﴾ وَهُوَ الَّذِيَ أَنشَأَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَمُسْتَوْدَعٌ قَدْ فَصَّلْنَا الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَفْقَهُونَ ﴿98﴾ وَهُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ كُلِّ شَيْءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نُّخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُّتَرَاكِبًا وَمِنَ النَّخْلِ مِن طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِيَةٌ وَجَنَّاتٍ مِّنْ أَعْنَابٍ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ انظُرُواْ إِلِى ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَيَنْعِهِ إِنَّ فِي ذَلِكُمْ لآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿99﴾

وَجَعَلُواْ لِلّهِ شُرَكَاء الْجِنَّ وَخَلَقَهُمْ وَخَرَقُواْ لَهُ بَنِينَ وَبَنَاتٍ بِغَيْرِ عِلْمٍ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يَصِفُونَ ﴿100﴾

عقاید و رفتار کفار معاصر نزول

بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ أَنَّى يَكُونُ لَهُ وَلَدٌ وَلَمْ تَكُن لَّهُ صَاحِبَةٌ وَخَلَقَ كُلَّ شَيْءٍ وهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ﴿101﴾

شئون الهی

ذَلِكُمُ اللّهُ رَبُّكُمْ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ فَاعْبُدُوهُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ ﴿102﴾ لاَّ تُدْرِكُهُ الأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ ﴿103﴾ قَدْ جَاءكُم بَصَآئِرُ مِن رَّبِّكُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ عَمِيَ فَعَلَيْهَا وَمَا أَنَاْ عَلَيْكُم بِحَفِيظٍ ﴿104﴾

ماهیت قرآن

وَكَذَلِكَ نُصَرِّفُ الآيَاتِ وَلِيَقُولُواْ دَرَسْتَ وَلِنُبَيِّنَهُ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿105﴾

 

توصیه های رفتاری به آنحضرت

اتَّبِعْ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ ﴿106﴾ وَلَوْ شَاء اللّهُ مَا أَشْرَكُواْ وَمَا جَعَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا وَمَا أَنتَ عَلَيْهِم بِوَكِيلٍ ﴿107﴾

احکام اخلاقی

وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ فَيَسُبُّواْ اللّهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍ كَذَلِكَ زَيَّنَّا لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِم مَّرْجِعُهُمْ فَيُنَبِّئُهُم بِمَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ ﴿108﴾

عقاید و رفتار کفار معاصر نزول

وَأَقْسَمُواْ بِاللّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ لَئِن جَاءتْهُمْ آيَةٌ لَّيُؤْمِنُنَّ بِهَا قُلْ إِنَّمَا الآيَاتُ عِندَ اللّهِ وَمَا يُشْعِرُكُمْ أَنَّهَا إِذَا جَاءتْ لاَ يُؤْمِنُونَ ﴿109﴾ وَنُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَأَبْصَارَهُمْ كَمَا لَمْ يُؤْمِنُواْ بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَنَذَرُهُمْ فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ ﴿110﴾ وَلَوْ أَنَّنَا نَزَّلْنَا إِلَيْهِمُ الْمَلآئِكَةَ وَكَلَّمَهُمُ الْمَوْتَى وَحَشَرْنَا عَلَيْهِمْ كُلَّ شَيْءٍ قُبُلاً مَّا كَانُواْ لِيُؤْمِنُواْ إِلاَّ أَن يَشَاء اللّهُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ يَجْهَلُونَ ﴿111﴾

مخلوقات

وَكَذَلِكَ جَعَلْنَا لِكُلِّ نِبِيٍّ عَدُوًّا شَيَاطِينَ الإِنسِ وَالْجِنِّ يُوحِي بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُورًا وَلَوْ شَاء رَبُّكَ مَا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَمَا يَفْتَرُونَ ﴿112﴾ وَلِتَصْغَى إِلَيْهِ أَفْئِدَةُ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ وَلِيَرْضَوْهُ وَلِيَقْتَرِفُواْ مَا هُم مُّقْتَرِفُونَ ﴿113﴾

شرح مختصر

کلید های تفسیری

اصلی-فرعی:

آیه 105 فرع بر آیه 104 است زیرا به قرینه کلمه «کذلک» دارد آن را توضیح می­دهد. همچنین است آیه 107 نسبت به آیه 106.

آیه 110 فرع بر آیه 109 و مجموع دو آیه 112 و 113 فرع بر آیه 111 است و این واضح است.

واگذاری به مخاطب:

در ابتدای آیه 114 چنین اتفاقی افتاده، و مطلبی که در واگذاری به مخاطب محذوف شده میتواند چنین باشد: «ای پیامبر! به اهل کتاب که تو را به حکمیتِ کتابشان دعوت میکنند بگو:»

معرفی خداوند

در ابتدا سعی می­کنیم معرفیی که از خداوند در خلال آیات این دو پاراگراف شده است را استخراج کنیم: اگر بخواهیم نکاتی را که در رابطه با معرفی خداوند است دسته­بندی کنیم به دسته­بندی زیر می­رسیم:

1- صفات شخصی خداوند: آفریدگار، پروردگار، برنامه­ریز همه چیز، مواظب همه چیز، دست نیافتنی، چشم­ها او را درک نمی­کنند اما او همه چشمها را درک می­کند، لطیف، آگاه، چرخاننده آیات و بالاخره واحد.

2- در رابطه با جهان: بوجود آورنده آسمانها و زمین، قرار دهنده آفتاب و ماه بعنوان وسیله شمارش، قرار دهنده ستارگان برای راه یافتن، قرار دهنده شب بعنوان وسیلۀ آرامش، شکافنده صبحگاهان.

3- در رابطه با انسان بطور کلی: آفریدگار همگان از یک «نَفس»، بیرون آوردن زنده از مرده و بیرون آوردن مرده از زنده، و کسی که بازگشت به سوی اوست و حقیقت امور را آشکار می­کند.

4- در رابطه با یکی از احتیاجات انسان (خوراک): نازل کننده آب از آسمان، شکافنده دانه و هسته، بیرون آورنده روئیدنیها با ذکر جزئیات باغبانی و تنوع محصول.

واقعاً وقتی که خواننده این موارد را می­خواند، چه احساسی پیدا می­کند؟ این احساس در او بوجود می­آید که خداوند، این جهان، این آسمانها و زمین، این کهکشان­ها، این ستارگان، و اینهمه را برای «من» آفریده. برای اینکه حساب سال و ماه را نگه دارم و بتوانم برنامه­ریزی کنم و زندگی را جلو ببرم. برای اینکه بتوانم جهت­یابی کنم و مسافرت کنم و باز هم زندگی را جلو ببرم، برای اینکه آرامش داشته باشم و انرژی از دست رفته را ترمیم کنم و روز بعد تلاش کنم و زندگی را جلو ببرم و نیز برای یک قلم از احتیاجاتم که رفع تشنگی و گرسنگی باشد چقدر تمهیدات و چقدر تنوع و چقدر زیبایی آفریده. خوب، خداوند که برای من اینهمه را آفریده و اینطور برنامه­ریزی کرده، هموست که مرا هم آفریده و بازگشتم هم بسوی اوست و ارزیابی اعمال و رفتارم نیز با اوست.

این خداوندیست که ما در این آیات می­یابیم و واحد هم هست یعنی اگر خواستیم خود را هماهنگ کنیم کافیست با «یک شخص» و «یک جا» هماهنگ شویم و آن یک جا و آن یک شخص هم مرکز همه قدرتها، برنامه­ریزی­ها، لطف­ها، آگاهی­ها و همه چیزهائی است که ما آنها را خوب می­دانیم. آیا ذکر اینها دعوت ما به بهترین چیز و اتخاذ بهترین موقعیت نیست؟

ترجمه تفسیریِ آزاد

ای مردم! خداوند شکافنده دانه و هسته است. زنده را از مرده بيرون مي آورد و بيرون آورنده مرده از زنده است. اين است خداوند پرودگارتان. پس به کجا سرگردان ميشويد؟ (95) همو شکافنده صبحگاهان است و شب را مايه آرامش وآفتاب و ماه را وسيله شمارش شما قرار داده است. اين برنامه ريزي آن پيروز داناست (96) و هموست که ستارگان را قرار داد تا به وسيله آنها در تاريکيهاي خشکي و دريا هدايت يابيد. البته ما آيات را براي اشخاصي دانا تشریح کرده ايم (97) و هموست که شما را از يک جان آفريد. آنگاه محل آرامشي و محل وديعه اي قرار داد. البته آيات را براي مردم صاحب فهم تشريح نموده ايم (98) و هموست که از آسمان آبي نازل نموده و روئيدني هائي از همه چيز بيرون آورده، واز آن سبزيي  و همچنين از آن دانه هايي روي هم چيده در آورده، و از نخل، از گًل آن، خوشه هاي آويخته بيرون آورده، و با غهايي از انگورها و زيتون و انار که شبيه هستند اما عين يکدگر نيستند برآورده، به ميوه هايشان هنگام ثمر دادن و رسيدن بنگريد، که در اين براي مردمي که ايمان دارند نشانه هاست (99) اما اینان براي چنین خداوندی شريکاني از جن درست کرده اند در حاليکه خداوند آنها را آفريده، وبدون اينکه علمي داشته باشند براي او پسران و دختراني فرض کرده اند، او البته از اين چيزها منزه و از آنچه وصفش مي کنند بالاتر است (100) خداوند به وجود آورنده آسمانها و زمين است، چگونه برايش فرزندي خواهد بود در حاليکه همسري ندارد و همه چيز را همو آفريده و نسبت به همه چيز داناست؟ (101) ای مردم! چنين است خداوند، پروردگارتان، خدايي جز او نيست. آفريننده همه چيز است. پس او را عبادت کنيد و همو بر همه چيز نگهبان است (102) چشمها او را درنمي يابد و او چشمها را درمي يابد و همو لطيف آگاه است (103)  ای پیامبر! بگو البته با نزول این قرآن بصيرت هايي از جانب پروردگارتان به سويتان آمده، پس هر كس بينا شد به نفع خودش است و کسي که کوري را انتخاب کند به ضرر خويش نموده  و من نگهبان شما نيستم (104) ای پیامبر! آن آيات را چنين گونه گون ارائه مي دهیم، و بگذار تا بگويند درسش را خوانده اي، و البته اشخاصِ صاحب علم خواهند فهمید (105) آنچه را که از جانب پرودگارت به سويت وحي مي شود پيروي کن. خدايي جز او نيست و از مشرکان روی بگردان (106) و البته اگر خداوند مي خواست میتوانست مانع شرک آوری آنها شود و تو از شِرک شان چندان نگران مباش زیرا که تو را نگهبان آنها قرار نداديم و تو ناظر و مسئول آنها نيستي (107) ای پیروان پیامبر! آن چیزهایی را که کافران به جز خداوند به دعا و از روی شِرک مي خوانند دشنام مگوئيد زيرا که آنها نيز از روي دشمني و بدون اينکه علمي داشته باشند خداوند را دشنام خواهند گفت، چنین است که اعمال هر مردمی برای خودشان زينت یافته، سپس بازگشتشان به سوي ما است  که آنگاه آنها را به حقیقتِ کارهايي که مي کردند آگاه ميكنیم (108) ای پیامبر! اینان قسم هاي محکم به خداوند خوردند که اگر معجزه اي بسويشان بيايد حتما به آن ايمان خواهند آورد. بگو جز اين نيست که معجزه ها نزد خداوند است و چه ميدانيد اگر هم آن معجزات بسويشان بيايد باز هم ايمان نخواهند آورد (109) و دلها و چشمهاشان میگردد و مانند همان بار اول ميشوندکه به آن ايمان نياورده بودند و در این وضع آنها را در طغيانشان کوردل رها ميکنيم (110) و حتي اگر ملائکه را نیز بسويشان نازل کنيم و مردگان هم با آنها صحبت کنند و هر چيزي را بر آنها جمع کنيم اينطور نيست که ايمان بياورند مگر اينکه خدا بخواهد وليکن اکثرشان جاهلند (111) و چنين است که براي هر پيامبري دشمني از شياطين قرار داده ايم، شياطين انساني يا جني که بعضي از آنها به بعضي ديگر سخنان ظاهرا قشنگ براي فريب دادن ياد مي دهند و اگر خداوند ميخواست چنين نميکردند پس آنها را با آنچه افترا مي بندند واگذار (112) تا اينکه دلهاي آنانکه به آخرت ايمان نمي آورند به آن ميل کند تا آن را بپسندند و به آنچه آنان دچار ميشوند دچار شوند (113) ای پیامبر! بگو آيا جز خداوند را به حکميت بجويم؟ در حاليکه هموست که آن کتاب را با تفصيل برايتان فرستاده؟ و اهل کتاب ميدانند که آن از جانب پروردگارت به حق فرستاده شده است پس مبادا که از دودلان باشي (114) و کلمه پروردگارت به صدق و عدل کامل شد. هيچ چيزي کلماتش را تغيير نخواهد داد و همو شنواي داناست (115)