پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) مطابق ذیل است:

(جدول1)

جدول درج­ها

البته دو جدول فوق اول و آخرِ جدول هاست، جدول های وسط را برای رعایت اختصار حذف کرده ایم، اما کسانی که حوصله دارند میتوانند موردِ سوره فجر را که در کتاب «آموزش تفسیر قرآن» (که به عنوان نمونه و الگو است) در سایت:

http://jamal-ganjei.com

با تمام جدول هایش ملاحظه فرمایند.

درس: اي مسلمانان نسبت به ايمان و تقوا و انفاق بسيار کوشا باشيد.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: با چنين خداوندي مواجهيد، لذا رفتار عاقلانه، ايمان وتقواي واقعي است.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

چون پاراگراف بسیار کوچک است، نیازی به این قسمت نیست.

3 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

سوره تغابن و این سوره، هردو را میتوان سوره بین دو جنگ نام نهاد، هر دو سوره، همان حرفهایی را دارند که اگر شرایط عادی بود ، همان حرفهایی را میداشتند، که هر پیامبری بخاطر مطرح کردن آنها مبعوث شده، اما، بالاخره یک جنگ بزرگ نیز درپیش است، و نمیشود چنین سوره ای «بار جنگی» نداشته باشد،

لذا، از تاکید بر آخرت، و مصائب را «به اذن» خدا دانستن، و صبر بر آنها، و انفاق، و «قرض دادن» به خداوند، که همه اینها بار جنگی دارند، که هردو سوره حاوی آنها هست، میتوانیم بفهمیم که چرا سوره تغابن بار جنگی رقیق تری دارد و این سوره از بار جنگی غلیظ تری برخوار دار است، زیرا این سوره بسیار نزدیک تر است به جنگ بنیان کن احزاب!

4 - آیات برجسته این پاراگراف

آیات 1 تا 6 از آنجا که بحث های کلامی و فلسفی مختلف و متنوعی در باره شان در گرفته، و محتوای آنها بهترین مصداق «سهل و ممتنع» است، از آیات برجسته قرآنی میباشد.

5 - آیات مشکل

از آنجا که مفسران مختلف در باره آیات 1 تا 6 تفاسیری بسیار دور از هم و بعضا متخالف و متضاد ارائه داده اند، آیات مذکور جزء آیات مشکل قلمداد میگردد.

6 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه 3 به علت سهل و ممتنع بودنِ موضوعش و اینکه اگر کسی بگوید آن را فهمیده ام به ساده لوحی اش باید خندید، از نوع آیاتی است که بالاتر از ذهنیات مخاطبان اولیه بودنش واضح است.

آیه 4 از این لحاظ که به آفرینش اشاره دارد، از آنجا که جزئیات مکانیزمش برای ما روشن نیست، بالاتر از ذهنیات ما است، چه رسد به مردم 1400 سال قبل.

7 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

8 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

با چنين خداوندي مواجهيم، رفتار عاقلانه ، ايمان وتقواي واقعي است.

9 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیه های 1 و 2 و 5 و 6 ، بقیه آیه های این پاراگراف «برای اولین بار» است.

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

دریافت­های کوتاه مستقیم

آیه 1: وقتی که «آنچه در آسمانها و زمین است» خداوند را با پاک داشتن از نقائص مورد ستایش قرار می­دهند، آیا جا دارد بشر رفتاری مغایر آن داشته باشد؟

آیه 2: خداوندی که فرمان او به هر چیزی نافذ است، طبیعی­ترین محل اطاعت است، بخصوص که زندگی و مرگ نیز بدست اوست و قدرت او بر همه چیز سایه­گستر است.

آیه 3: طبعاً وقتیکه همه چیز آفریده او باشد، او قبل از همه چیز و بنابراین «اول» خواهد بود.

  همچنین وقتیکه همه چیز آفریده او باشد، طبعاً هیچ چیز جاودان نخواهد بود، و لذا او «آخر» خواهد بود.

 وقتیکه همه چیز آفریده اوست پس نشانه خالقیت او را در همه چیز می­توان دید و لذا او «ظاهر» است .

  چون همه چیز مخلوق اوست، طبعاً همه چیز، «غیر او» است و لذا هیچ چیز، «او» نیست و لذا او ناپیداست یعنی «باطن» است.

  «عزت» و «حکمت» نیز دو صفتی است که توجه کننده را به اطاعت وا می­دارد که همان «تقوا» است.

توصیف خداوند

در این پاراگراف، خداوند را توصیف می­کند. واضح است که این توصیف به آن دسته از صفات و افعال خدائی نظارت دارد که برای منظور سخن مفید بوده باشد و لذا باید روی این صفات الهی از لحاظ جنبه تقوائی مطالعه کنیم و ببینیم از لحاظ الزام مخاطب به تقوا چه نکاتی در بر دارد. بهتر است قبل از ورود به این مطلب، یک دسته­بندی مرتب و منظمی از صفات یاد شده بنمائیم. در اینصورت به جدول ذیل خواهیم رسید:

توجه همزمان به «درب» و مطالب جدول فوق به تنبه و توجه می­رساند مثلاً:

توجه به علم خداوند به «هر چیزی» و «همه چیز» و شرح بعضی مصادیق آن: «آنچه در قلب­ها می­گذرد» و «آنچه انجام می­دهید» آدمی را به خویش می­آورد که خود را نسبت به خداوند که چنین نظارت دقیق و عمیقی دارد، مرتب و جمع و جور کند و دست از پا خطا نکند که البته تقوا هم همین است.

نیز توجه به قدرت خداوند بر «هر چیزی» و شرح بعضی از مصادیق آن مانند «با شماست. هر جا که باشید» یا «زنده می­کند و می­میراند» و یا «فرمانروائی آسمانها و زمین از اوست»، آنهم همان خاصیت را دارد که آدمی را مرتب و جمع و جور می­کند.

ترجمه تفسیریِ آزاد

بسم الله الرحمن الرحيم

آنچه در آسمانها و زمين است خداوند را به پاکي مي ستايد و همو پيروزمند فرزانه است (1) فرمانروائي آسمانها و زمين از آن اوست ، زنده مي کند و ميميراند ، و همو بر هر چيزي تواناست (2) همو اول و آخر و ظاهر و باطن است و به هر چيزي داناست (3) اوست که آسمانها و زمين را در شش مرحله آفريد ، و آنگاه به عرش مستولي شد ، ميداند چه به زمين فرو مي رود ، و چه از آن خارج ميشود ، و چه از آسمان نازل ميشود ، و چه بطرف آن بالا ميرود ، و هر جا که باشيد با شماست ، و خداوند به آنچه مي کنيد بيناست (4) فرمانروائي آسمانها و زمين از آن اوست و همه امور بسوي او باز ميگردد (5) شب را در روز داخل مي کند و روز را در شب فرو ميبرد و همو به آنچه در دلها ميگذرد داناست (6)